Palacmastrino mallongigita

Dramatika epizodo en tri aktoj

De: Lea Goldberg

Elhebreigis: Doron Modan

Iom mallongigita fare de Helena Goldinova kaj Doron Modan por surscenigo.

 Agantaj   personoj:

Miĥael Zand – bibliotekisto el Israellando, ĉirkaŭ 40 jaraĝa

Doktorino Dora Ringel – laborantino de “Alijat ha-no‘ar” (“Junulara Enmigrado”), ĉirkaŭ 40 jaraĝa

Zabrodski – gardisto de la palaco, 57 jaraĝa

Lena – 19 jaraĝa

Loko: Antikva palaco en unu el la centreŭropaj landoj

Tempo: Ĉirkaŭ du jarojn post la dua mondmilito (septembro 1947)

Dekoracio – La sama en ĉiuj tri aktoj.

La unua akto okazas inter la 9-a kaj la 10-a vespere, la dua inter la 10-a kaj la 11-a, la tria – inter la 11-a kaj meznokto

AKTO UNUA

Biblioteka salono en la palaco. Libroŝrankoj laŭlonge de la muroj. Antikvaj bildoj kaj murtapiŝoj. Unu fenestro kun pezaj kurtenoj (nun malfermitaj). Du negrandaj tabloj kaj profundaj foteloj. Sofo. Sur unu el la tabloj estas elektra boligilo kaj teo-servico por du. Sur la dua, ĉe la sofo, estas telefono. Bibliotekista ŝtupetaro estas tuj dekstre de la libroŝranko. Antikva kukolhorloĝo pendas  inter la libroŝtrankoj. Vesperas ekstere, pluvas kaj ŝtormas, fojfoje kun fulmoj kaj tondroj. En la Salono staras Zand, Zabrodski kaj Dora.

Zand
(Indikas al la fenestro) Mi ege bedaŭras, sinjoro Zabrodski, sed ni devos uzi vian gastamon ĉi-nokte.

 Zabrodski
(Rigida) Mi estas nur gardisto en tiu ĉi loko. Mi ne rajtas tranoktigi fremdulojn ĉi tie.

Zand
Sed kion ni faru?

Zabrodski
Mi konsilus al vi, sinjoro, kontakti telefone la urbon, eble la institucioj kiuj sendis vin trovos eliron…

Dora
Tiom malfrue!

Zabrodski
La palaco estas muzeo nun. Kaj en muzeo oni ne tranoktas. Kaj krome… vi kunportis gastinon, pri kiu estas dirite nenio en la instrukcioj…

Dora
(Iom ofendita) (heziteme) Vere, Zand, eble ni provu veturi!

Zand
Vi freneziĝis! Rigardu! Ĝis la proksima urbo estas sesdek kilometroj, kaj vi bone konas la staton de la aŭtomobilo… (liaj diroj estas interrompitaj de terura tondro)

Zabrodski
(Ekvidas, ke li ne havas elekton) Mi komprenas, sinjoro, ke estas malfacile ekveturi nun. Sed la palaco estas muzeo… Dormejoj ne estas ĉi tie, kaj kiam homo estas nur oficisto dependanta de permeso, gardisto… – li timas malobei la leĝon… (tondro)

Zand
Neniu arestos vin, pro tio, ke vi ne forpelis homojn dumnokte en la ŝtormo.

Dora
(starigas la sakon kaj metas la surtuton sur la apogilo de la fotelo)  Mi, vere, preferus iun vilaĝan hoteleton…

Zabrodski
Ja ĝuste tial mi diris…

Dora
Antikvaj palacoj estas tre belaj… sed ne estas por loĝi.

Zabrodski
(aŭskultas la tondron) Sidiĝu, gesinjoroj!

Zabrodski
Mi tuj prizorgos ĉion, kio necesas al vi… Ĉu vi volas tuj ekkuŝi kaj ripozi?

Dora
Ekkuŝi! Je la naŭa vespere!

Zabrodski
(Ekiras, haltas ĉe la pordo) Sed eble tamen – vi estas lacaj?

Zand
Ne, Ne! Kaj se vi ne estas laca, sinjoro Zabrodski, ni tre ĝojos, se vi restos kun ni ĉi tie.

Zabrodski
Multan dankon. (Iom alproksimiĝas, sed ne sidiĝas)

Zabrodski
(starante) Certe vi estas malsataj kaj soifaj – ĉu vi trinkos teon?

Zand
Koran dankon, sed…

Dora
Teo, nun, en la malvarmo kaj la ŝtormo, verdire, estus bonege! (ŝi leviĝas kaj kliniĝas sur la boligilo) Mi, kiel virino… (levas la kovrilon de la boligilo) Jes, sed akvo…

Zabrodski
Mi tuj alportos…

Dora
Bonvolu, sinjoro, lasu min alporti la akvon, ja tie fine de la koridoro, malantaŭ la malgranda ĉambro (fingromontras al la pordo) estas kaveto kun akvo.

Zabrodski
(kun rankoro kiun li provas subpremi) Mi komprenas, ke la sinjorino sukcesis jam promeneti en ĉiuj anguloj de la palaco…

Dora
(sentas lian tonon) Mi ne sciis, ke estas malpermesite…

Zabrodski
Ne, Dio gardu, mi ne diris ke estas malpermesite…

Dora
Do, se vi permesas… (prenas la boligilon, sinturnas al la pordo)

Zabrodski
(al Dora) Kaj tamen, sinjorino, eble… (ŝi eliras)

Zand
Zabrodski sidas. Li ne scias kiel komenci la interparolon. Rigardas la librojn). Kia mirinda biblioteko!

 Zabrodski
Mi tre ĝojas, sinjoro, ke vi trovis tie ĉi kelkajn librojn…
Zand
Jen tiuj ĉi – ja, kiam mi venas al tiaj lokoj kaj vidas bibliotekon kiel tiun ĉi, mirindajn bibliotekojn en kiuj la nazioj agis tute brute, pri libroj, kolektitaj ĉi tie dum generacioj…

Zabrodski
Ĝuste kiel vi diras, agis brute…

Zand
(aliras al la libroŝranko) Jen estas la unua eldono de Voltaire – kaj la bindaĵojn ili forŝiris… por kio?

Zabrodski
Monujojn ili preparis el la ledaj bindaĵoj por siaj amaĵistinoj…

Zand
Tio fuiozigas min.

Zabrodski
Jes, certe, tio forte maltrankviligas vin, sinjoro, vi ja estas bibliotekisto.

Zand
Verdire mi ne estas bibliotekisto.

Antaŭe, mi estis bibliotekisto – kaj poste estis bezonataj en nia lando terkultivistoj, do mi iĝis terkultivisto, poste kreskis la infanoj kaj necesis eduki ilin, mi iĝis instruisto, kaj revenis denove al la tero, poste venis la milito – mi ekmilitis, finiĝis la milito, mi revenis al agrikulturo. Dum la milito mi vundiĝis ne tro severe, kaj fine de la milito mi revenis hejmen, al la kampo…

Zabrodski
Eble tamen, indus ke mi ekiru por montri al la sinjorino kie troviĝas la akvo!

Zand
Ne, kial do? Ŝi trovos!

Zabrodski
Vi diris ke vi vundiĝis en la milito antaŭ vi revenis al via hejmlando…

Zand
Jes, kaj tiu vundo malfermiĝis. Mi portempe ne sukcesos pri fizika laboro, kaj por sidi en resaniĝejo mi ne havas paciencon. Intertempe oni malkovris, ke la nazioj dismetis en via lando librojn forrabitajn el la judaj bibliotekoj en Germanio, mi estis sendita serĉi ilin por transpreni ilin al nia nacia biblioteko en Jerusalemo…

Zabrodski
Kaj ĉu tiel vi vojaĝas de palaco al palaco?

Zand
De biblioteko al biblioteko kaj de palaco al palaco.

Zabrodski
)Rigardas la pordon tra kiu eliris Dora). Kaj la sinjorino?

Zand
Ŝi serĉas ĉi tie judajn infanojn kiuj supervivis, saviĝintoj de la milito…

Zabrodski
Tre interese. Kaj kie ŝi serĉas ilin?

Zand
Ĉie – en hejmoj de kamparanoj kiuj kaŝis ilin dum la persekutoj. En foraj vilaĝoj, en monaĥejoj…

Zabrodski
Tre interese… Kaj ĉu vi, sinjoro, helpas ŝin pri ŝiaj serĉadoj?

Zand
Mi? Ne, mi nur hazarde ŝin renkontis en la ĉefurbo. Ni estas geamikoj de nia junaĝo. Ŝi estis lacega pro sia laboro, do mi proponis al ŝi amuziĝi kaj vojaĝi kun mi ĉi tien, por vidi belan palacon.

Zabrodski
(kun rideto) Vi pri tio rakontas tiel, sinjoro, kvazaŭ estas nur ŝi kiu laboras, kaj vi ripozas!

Zand
Mia laboro estas multe pli facila. La libroj sekvas min volonte.

Zabrodski
Ha, ĉu vi celas, ke la infanoj ne sekvas la sinjorinon volonte?

Zand
Tion mi ne diris. Sed estas diversaj kazoj…

Zabrodski
Kaj ĉu ili rifuzas sekvi la sinjorinon – al via lando?

Zand
Estas ankaŭ tiaj kazoj, ŝajne…sed mi pensas, ke ĉiuj sekvas ŝin. Ŝi havas unu alianculon, kiun ili ne povas rezisti.

Zabrodski
Ĉu vere? Kiu estas li?

Zand
La sana instinkto en la koro de la infanoj, la vivo-senso, la vivo-volo en la koro de tiuj junaj homoj, eĉ post kiam la milito sukcesis detrui duonon de ilia vivo…

Zabrodski
Tre interese… (rigardas la pordon)

Dora
Jen la akvo… pardonu min… Mi unue iris en alian direkton. Mi ne trovis la lumon.

Zabrodski
(leviĝas) Jes, jes, mi kulpas, sinjorino. Mi devus iri. La vojoj en tiu ĉi domo estas al mi konataj eĉ en mallumo.

Dora
(Starigas la boligilon) Sed la manĝilaro ĉi tie estas nur por du… (sidiĝas)

Zabrodski
Sed ja vi estas du, sinjorino. (sidiĝas).

Dora
Ne, ne, sinjoro Zabrodski, ni ne trinkos sen vi…

Zabrodski
Se vi deziras… Sed mi jam delonge ne gastigis ĉe mi. Olda, sola homo, for de ajna setlejo, en tiu ĉi domo, kaŝita, kiel oni diras, en praarbaro… Jes, la manĝilaro ĉi tie estas ĉiam por du… nome, kiam oni informas min pri alveno de unu homo. Ja la sinjorino (substrekas la afablecon) estis agrabla surprizo. Kun via permeso, mi iros alporti plian tason.  (eliras)

Dora
Terure! Ĝis mi trovis la lumon en tiu ĉi labirinto… Ha, damne, Zand… Ĉio-ĉi malekvilibrigas min… mi volas hejmen…

Zand
Ne pensu, Dora, pri tiu afero. Vi ne kulpas se la knabo kiun vi prizorgis sinmortigis (ekgrimpas la ŝtupetaron)

 Dora
Jes, jes… ne kulpas, ne kulpas… mi scias… sed… kien vi grimpas?

Zand
Pardunu min unu momenton, Dora. Mi ankoraŭ ne sukcesis tralegi la librojn, tie supre… (supreniras la ŝtupetaron)

Dora
Sed lasu la librojn por unu momento! Mi diras al vi, ĉi tie… eble ni ankoraŭ povas eliri de ĉi tie! Vere, mi ne scias kion mi havas. Tiu ĉi homo. Mi timas de li!

Zand
Ne, estas nenio. Ĉiuj gardistoj de palacoj kaj muzeoj estas iomete strangaj…

Dora
Jes, kiu scias! Kaj ĉu vi rimarkis, kiel li klopodis forŝovi nin de ĉi tie!  Kaj kia pompa stilo! “Mi ne gastigis ĉe mi” kvazaŭ la palaco estus lia! Se nur eblus eliri ĉi de tie!
Zand
Kaj mi tamen ĝojas pri tio, ke la ŝtormo haltigis nin ĉi tie. Tiuj ĉi du bretoj – mi ankroaŭ iom trarigardos ilin ĉi-nokte. Tio ŝparos al mi duan vojaĝon.

Dora
Sed mi kion faros ĉi tie?

Zand
Vi ripozos.

Dora
Ripozi! En ĉi tiu palaco. (tondro) Vi nenion komprenas!

Zand
(subeniras al ŝi. Zorge) Kio okazis? Kio subite okazis al vi?

Dora
(Ekridas nervoze) Mi ne scias. Mi volas hejmen!

Zand
Sed kiel ni atingos la hejmon nun?

Dora
Ja mi diris ke vi ne komprenas! Hejmen – mi ne celas la hotelon. Mi volas hejmen, vere hejmen al mia hejmo, al nia lando. Al la varmo; al la varmego! Tiu ĉi palaco estas nur unu haltejo en ĉiu ĉi sagao… Mi naskiĝis ĉi tie, mi kreskis ĉi tie,  ĉi tie pasis mia junaĝo. Kaj subite – ĉio ĉi estas nereala: fremda, fremda, fremda! La urboj, la vilaĝoj, la monaĥejoj, ili ne estas realaj por mi plu! Mia hejmo estas – tie en Israellando!

Zand
Ankaŭ mia hejmo estas tie, Dora. Ekzistas momentoj de sopiroj en vojaĝoj, mi scias. (revenas al la libroj)

Dora
Ne, vi ne scias! Ĉar por vi tiu ĉi estas vere fremda lando! Sed por mi – – Kaj cetere tiuj infanoj, kiujn mi devas influi ĉiutage forvojaĝi… Kaj jen mi sidas – ene de tiu ĉi mondo… Mi jam tiom volas reveni!

Zand
(sur la ŝtupetaro) Kaj ĉu vi pensas, ke mi ne volas!

Dora
Sed vi revenos!

Zand
Ankaŭ vi revenos.

Dora
Ĉe vi ĉiam estas ĉio en ordo. Vi forveturos en la ĝusta horo, kaj revenos en la ĝusta horo. (denove ekkoleriĝas) Kaj ĉiam vi estos kalma, kaj saĝa, kaj certa… Mi konsideris min praktika homo, mi pensis ke mi scias stari sur ambaŭ piedoj en la realo! Kaj jen – ĉi tiu laceco! Ĉi tiu ŝtormo! Ĉi tiu oldulo. Ne, ne tiel! Mi konas vin jam dudek jarojn kaj neniam vidis vin perdi vian ekvilibron! Tio povas frenezigi ĉiun ajn! Mi ne komprenas kiel via edzino povas toleri tion!

Zand
(ridas)  Tio vere kolerigas ŝin. Tio kolerigas ĉiujn virinojn…

Dora
Vere, Zand, venu jam! Ni trinku teon!

Zand
(malsupreniras)  Jes, jes… (li prenas ion de Zabrodski, portas ĝin al la tablo. Zand sidas. Dora ekaranĝas la tablon)

Zabrodski
En la apuda ĉambro, ĉi tie (fingromontras al la maldekstra pordo) estas lito, kaj ĉio necesa… Tio estos por la sinjorino. Sed la ceteraj ĉambroj de la palaco konserviĝas kiel muzeo. Volente mi liberigos por vi mian ĉambron, sinjoro, kaj mian liton.

Zand
Ne, mi dankas, mi restu ĉi tie, en la biblioteko. Ja tie ĉi estas sofo, kaj litotukojn mi ne bezonas.

Zabrodski
Dio gardu, ne, tio ne estas komforta dormejo, kaj mi estas alkutimiĝinta al ĉio.

Zand
Ankaŭ mi estas alkutimiĝinta al ĉio, sinjoro Zabrodski. En miaj dummilitaj vojaĝoj, kaj verdire ankaŭ antaŭe, mi jam dormis sur benkoj, sur skatoloj, sur tabloj, sur plankoj.

Zabrodski
Do estos bone, se ĉi nokte vi dormos en lito, kiel decas en tempo de paco, ja onidire, la milito finiĝis intertempe.

Zand
Ne, sinjoro Zabrodski, mi restos ĉi tie…

Zabrodski
Sed…

Dora
La teo bolas! (ekverŝas teon en la tason de Zabrodski)

Zabrodski
Multan dankon, sinjorino! (al Zand) Sed ja estas neeble ke iu laboros la tutan nokton!

Zand
Mi laboros iomete, kaj poste mi ekkuŝos kaj ripozos.

Zabrodski
Kiel eblas ripozi ĉi tie dum la ŝtormo ?

Dora
(Verŝas teon. Al si) Varma teo nun, estas mirindaĵo! Mi ne povas alkutimiĝi al la klimato ĉi tie. Kaj oni eĉ diras ke estas varma somero ĉi-jare!

Zabrodski
Tiu ĉi sofo estas mallonga. (al Dora kiu donas al li biskviton) Multan dankon. (al Zand) Mallonga estas la sofo!

Dora
(etendas la biskviton al Zand) Prenu bonvole… (al Zabrodski) Ĉe ni, en Israellando, nun, en septembro – estas pli varmege ol iam. Eĉ nokte estas netolereble varme.

Zabrodski
Ĉu vere?

Dora
Kiam mi nur pensas, ke iam mi amis la froston… (trinkas sian teon)

Zabrodski
Do, sinjoro?

Dora
Kaj nun miaj dentoj klakas rememorante la froston… brr!

Zand
(al Zabrodski) Mi ege dankas al vi, sinjoro Zabrodski, sed vere, ne por vi, sed por mi mem mi faras tion: mia animo ligiĝis al tiu ĉi biblioteka salono – ĉi tie, ĉe tiuj mirindaj libroj – kaj ene de ĉiu ĉi beleco, mi pretas dormi eĉ sur la planko!

(Dora denove ĉirkaŭrigardas la palacan salonon, dum Zand parolas; videblas ke liaj diroj ne plaĉas al ŝi. Zabrodski suspiras).

Dora
Kaj ĉu tiel vi loĝas ĉi tie?

Zabrodski
Tiel mi loĝas.

Dora
Kaj ĉu vi ne timas?

Zabrodski
Sed kial mi timu?

Dora
Estas for de la civilizacio, kaj la soleco, kaj ĉiuj tiuj malnovegaj aĵoj.
(ĉirkaŭrigardas) Tiuj ĉi ĉambregoj.. estas belaj, sed ne por loĝi.
Zabrodski
Sed homoj loĝadis ĉi tie, vivadis ĉi tie sian vivon, kaj bone vivadis – kaj ilia vivo estis multege pli bela kaj plena ol la vivo de la homoj hodiaŭ, en tiuj modernaj skatoloj…

Dora
Certe, estas tre bele veni al la antikva urbo en Jerusalemo, aŭ al la getto de Prago, kaj admiri la belecon de ĉiuj tiuj antikvaĵoj! Sed provu tiuj homoj de fajna gusto loĝi en tiuj pitoreskaj ruinaĵoj!

Zand
Dora!

Dora
(atentas subite pri tio kaj Zabrodski aŭskultas).

…Ĉi tie, …ĉi tie, vere, estas multaj belaj aferoj. Pardonon. Mi simple terure laciĝis… Iam ankaŭ mi amis ĉiujn ĉi belajn aĵojn. Eble mi amas ilin ankaŭ nun.

Zand
(al Zabrodski) Laŭ mi ĝi estas unu el la plej belaj palacoj kiujn mi vidis, kaj mi ja ĵus vidis ne malmultajn… Mi ne povas ĉesi rigardi tiun ĉi horloĝon. Mia patro estis horloĝisto, kaj tiuj horloĝoj kun la kukolo estis mia revo ekde mia infaneco. Ĉu ĝi funkcias?

Zabrodski
Ne, ĝi paneis. (forlogas lin al alia afero) Morgaŭ matene mi povos montri al vi tre belan saksonian horloĝon. Ĝi estas kaŝita en la ŝranko, tie sube… morgaŭ, kiam vi vekiĝos…

Dora
Ne, ne! Mi petis vin, sinjoro Zabrodski, ne montru al li morgaŭ ion ajn. Se li komencos rigardadi horloĝojn kaj librojn ni ne eliros de ĉi tie. Kaj mi pensas ke ankaŭ al vi sufiĉas, ke ni restos ĉi tie la tutan nokton.

Zabrodski
Mi esperas, ke via dormo estos al vi dolĉa, sinjorino.

Dora
Mi ne scias. Ĉu fantomoj ĉi tie ne iradas?

Zabrodski
(serioze) Iradas. En ĉiuj antikvaj palacoj iradas fantomoj!

Dora
Se tiel, mia dormo vere estos al mi dolĉa! Mi sonĝos ĉi nokte pri la anglaj romanoj, kiujn mi legis en mia infaneco.

Zand
Mi tute bone imagas al mi: “Kaj nokte, kiam la horloĝego sonis sur la turo dek du fojojn, kaj ĉiuj palacanoj endormiĝis, aperis la fantomo de la belega palacmastrino”…  Ĉu tiel?

Dora
Ĝuste! Estante dek tri jaraĝa mi timis malfermi la okulojn pro tiuj fantomoj.

Zabrodski
La fantomoj tute ne estas teruraj. La realo estas pli terura.

Dora
(al Zand) Mi ĉiam memoras la horortremon kiu tenadis min, legante tiujn romanojn. Fantomoj irantaj dumnokte, kaj sekretaj pordoj malfermiĝas, kaj strangolitaj voĉoj suprenvenaj el keloj…

Zand
Klare! Palaco kun fantomoj, certe estu en ĝi ankaŭ kaŝkeloj, kaj labirinto, kaj sekretaj pordoj en la muroj! Mi certas ke ankaŭ ĉi tie en la palaco estas ĉiuj ĉi aĵoj!

Zabrodski
(ankoraŭ ĉe la fenestro kaj lia vizaĝo ne videblas) Ne, kaŝkeloj kaj sekretaj pordoj ne estas ĉi tie. (turnas reen al kie li estis)

Zand
Ne diru, ne diru! Kiom da tempo vi servas kiel gardisto de tio ĉi palaco?

Zabrodski
(ironie) Mi servas kiel gardisto de tiu ĉi palaco ekde kiam la privata propraĵo estis naciigita en tiu ĉi lando.

Zand
Do, ne temas pri tiom longa tempo: ĉirkaŭ unu jaro nur, aŭ jaro kaj duono. En tiom mallonga tempo ne eblas koni bone tian palacon.

Zabrodski
Prave, sinjoro.

Zand
(per sprita humoro) Nu, eble ni kontrolu ĉiuj kune jam ĉi-nokte ĉiujn koridorojn, ĉiujn angulojn de la domo – kiu scias… (li leviĝas, Zabrodski faras regan geston, kiu devigas lin sidiĝi)

Zabrodski
Mi ne devas kontroli tiun ĉi palacon. Mi konas ĝin ne ekde kiam mi ĝin gardas. Tiu ĉi palaco, sinjoro, apartenis al mi. Al miaj prapatroj, kaj al ties prapatroj. Ĝi estis mia palaco.

(silento. Zabrodski ekstaras. Komencas kolekti la teo-servicon, starigas ĝin sur la pleton)
Zabrodski
(kviete kaj seke) Se vi permesas, mi iros prapari la liton al la sinjorino. (eliras)

Zand
(dum Zabrodski eliras) Sinjoro Zabrod… (ne sukcesas fini. Zabrodski estas malantaŭ la pordo. Longa silento inter Dora kaj Zand).

Dora
Vere malagrable… Kiu povus scii…

Zand
Terure! Mi iros kaj trovos lin…

Dora
Vi ne iru… mi ne volas resti sole! Kaj entute, kio okazis fakte?

Zand
Ha, Dora, ĉu vi ne komprenas? Antaŭe mi demandas lin: “Kiom da tempo vi servas ĉi tie kiel gardisto?” Poste mi komencas klarigi al li, ĉu vi komprenas, mi klarigas al li, ke en tiom mallonga tempo ne estas eble koni tiun palacon!

Dora
Sed vi ne devus scii, kiu li estas!

Zand
Mi devis senti kiom li amas tiun ĉi lokon – ĉiujn ĉi aferojn.

Dora
Vere, Zand! Kiel vi scias kion li amas? Kion vi scias pri li?

Zand
Tio, kion mi scias, sufiĉas al mi…

Dora
Kaj al mi ne – mi volas antaŭe scii kion faris tiu ĉi homo dum la milito, kiam la nazioj estis ĉi tie…

Zand
(kun fido) Tiu ĉi homo. Ne, ne li.

Dora
Kaj mi diras al vi: Rigardu ĉi tiun bibliotekon, pri kiu vi okupiĝis la tutan tagon – ĉu la nazioj estis ĉi tie aŭ ne estis?

Zand
Estis…

Dora
Kaj kie estis li?

Zabrodski
(eniras kiam ŝi finas la demandon. Li estas absolute kalma) Mi metis la litotukojn en la ĉambro de la sinjorino. Apud ĝi troviĝas la banĉambro. Tie estas la viŝtukoj. (Dora kaj Zand staras kiam li eniras. Li aliras al la centro de la scenejo kvazaŭ elŝaltonte la lumon.)

Dora
Sinjoro Zabrodski, mi petas pardonon…

Zand
Vere pardonu nin, la stulta ŝerco pri kaŝpordoj… Se ni ofendis vin…

Zabrodski
Tute ne, sinjoro, min oni plu ne povas ofendi…

Zand
(rigardante la librojn) Hodiaŭ, kiam mi laboris ĉi tie, la tutan tempon mi pensis: per kia amo estis kolektitaj tiuj ĉi libroj! Eĉ post la faroj de la germanoj, oni ankoraŭ sentas kiel ĉiu generacio aldonis sian kont­ribuon… per kia ĝusta senso, per kia fajna gusto ili elektis kaj aldonis la plejbonon el la literaturo de ĉiu periodo.

Zabrodski
Ha, vi estas granda sciulo, sinjoro!

Zand
Mia avo estis malriĉa judo. Sed ankaŭ li havis librojn, kiujn li heredis de siaj prapatroj.

Zabrodski
Jes… Mi konis tiajn maljunajn judojn… mi ĉiam admiris la judan popolon pro tio ke ĝi ne sekvis la vantaĵojn de tiu ĉi mondo kaj ne devojiĝis sekvante ĝiajn ŝanĝojn, sed sian vojon iris. Mi vidis ĉi popolon en ĝia suferego dum la lastaj jaroj, mi vidis.

Dora
Ne vi sole vidis, sinjoro. La tuta mondo vidis. Vidis kaj silentis kaj fingron ne movis.

Zabrodski
La mondo? Kaj kion eblas postuli de tia mondo? Surduloj kaj blinduloj kaj senkoruloj. Kaj mortintoj irantaj inter la vivantoj. Kaj mi komence estis inter la mortintoj.

Dora
(rigardas al Zand per demanda silento)

Zabrodski
Ne temas pri mistiko. Temas pri malĝojaj faktoj. La vivo, gesinjoroj, estas ja partopreno en la faroj de tiu ĉi mondo, pro amo, aŭ pro malamo, pro volo en la koro – kaj se tio forestas, ja temas pri morto. Ĉu mi pravas?

Zand
Vi pravas.

Zabrodski
Kaj jen, fine de la unua mondmilito, en la jaro dek ok, komplete finiĝis la vivo kiun mi amis. La imperio ne plu ekzistis, kaj kio ni estas kaj kiu ni estas kun ĉiuj niaj titoloj, kun ĉiuj niaj palacoj, sen tiu imperio, kiu estis kvazaŭ la krono sur nia kapo? Fantomoj, jes, fantomoj! (longe rigardas Doran. Dora ŝrumpas sub lia rigardo kvazaŭ frapita de tremego). Kaj mi – jes – kion povis mi fari en tiu ĉi mondo? Ĝi plu ne havis signifon. Kaj se signifo forestas – forestas la vivo. Do mi mortis. (al Dora) Jen vi demandis antaŭe, sinjorino, ĉu fantomoj iradas en tiu ĉi palaco. Ja vidas vi unun tian antaŭ vi. Sed mi plu ne estas danĝera. Mi ne estas danĝera!

Dora
(ial sentas sin malkomforte) Mi ne scias… mi ne certas…

Zabrodski
(Dora silentas) Ke mi ne estas danĝera?

Dora
(ekkuraĝas) Jes!

Zabrodski
Kaj kiun danĝeron oni povas riski pro maljuna, senrega homo kiel mi?

Dora
Kaj kie estis vi dum ĉiuj tiuj jaroj? Dum tiu ĉi milito?

Zabrodski
(silente kaj seke) Ĉi tie.

Zand
Sed… sed – ja – (indikas la librojn) ĉi tie estis la nazioj.

Zabrodski
Jes, ili estis ĉi tie.

Zand
Sed – kiel povas esti? Se vi estis ĉi tie?

Zabrodski
Mi invitis ilin ĉi tien. Ĉi tie estis la ĉefoficejo de la germanoj la tutan lastan jaron de la milito. Ĝis la liberigo.

Dora
(ekstaras. al Zand) Mi diris al vi! Mi diris al vi!

Zabrodski
Mi sidadis kun ili. Mi manĝadis kun ili ĉe sama tablo, aŭdadis ilin sakri, vidadis ilin ĉizeli siajn nomojn sur miaj mebloj… (dum li parolas lin trafas kolerego… Dora ankoraŭ ne kaptas ĝian signifon – sed Zand koemncas kapti la aferon).

Zand
(al Zabrodski) La ĉefoficejo de la germanoj? En tiu ĉi palaco! La ĉefoficejo, vi diris! Sed, sinjoro – ja… ja estas la plej fama rakonto en la tuta lando! Kia stultulo mi estas! Vere – pardonu, kiel mi ne ligis inter la aferoj tuj! Via nomo kaj la nomo de la palaco…

Zabrodski
Ha, sinjoro, tio jam pasis, Ne indas plu paroli pri tio.

Zand
Ne! Ja estas… do ĉu vi estas tiu? Tiu kiun oni nomis “la grafo”? Sed kiel mi ne ligis inter la aferoj?

Zabrodski
Ja kiel vi povus interligi ilin? Mi miras, ke vi konas la aferon.

Zand
Sed tiu ĉi estas famega afero, kaj ne nur ĉi tie. Mi aŭdis pri tio en Nederlando, dum mi estis en la Brigado… Do ĉu vi estas “la grafo”? Kaj du ĉu vi estis ligita al la rezisto-organizaĵo?

Zabrodski
Jes, estis sufiĉe simple. La malamo revivigis min.

Zand
Sed kiel okazis la afero mem?

Zabrodski
La palaco estis malplena de homoj, kaŝita en la arbaro. Bela loko por la ĉefoficejo. Mi iĝis ilia konfidulo, kaj iliajn sekretojn mi transdonis al la rezistorganizaĵo kiu kaŝiĝis en tiu ĉi sama arbaro, ne malproksime de ĉi tie. Tiuj stultuloj! Mi rigardis kviete kiamaniere ili drinkas la vinojn el la kelo de mia patro, sovaĝas en mia biblioteko, kaj rampas en sia vomaĵo sur tiuj ĉi tapiŝoj… Mi tenis ilin ĉi tie ĝis la lasta momento. Mi transdonis ilin, ĉiujn, unu post la alia, kune kun siaj armiloj kaj planoj…

Zand
Sinjoro, ja estas mirinda faro, sinjoro. Vere, mirinda faro.

Zabrodski
(amare) Kaj dank’ al tiu ĉi faro oni faris al mi lastan gracon post la venko: oni ne forpelis min kiel stratan hundon por morti sub unu el la ĉirkaŭbariloj. Gracon oni faris al mi: oni permesis al mi gardi tiun ĉi palacon – tiun ĉi “muzeo”n kiel ili nomas ĝin. Gardi – por ili!

Dora
(lia amaro trafis ŝin) Kion fari, sinjoro Zabrodski, la reĝimo ŝanĝiĝis post la milito. Finfine en via palaco vi sidas, kiom gravas al vi se vi estas oficiale  posendanto aŭ nur ĝia gardisto? Jes, eble balojn plu ne eblas fari ĉi tie! Sed – se, ni diru, venus ĉi tien infanoj, lernejoj, por promeno kaj tiel ankaŭ ĝuus la belajn aferojn kolektitajn ĉi tie dum generacioj –

Zabrodski
Jes, venas lernejanoj, ili venas. Jes, kaj tute ne malofte. Kaj la instruisto staras kaj montras al ili la “belajn aferojn” kiel vi bonvolis diri, sinjorino, kaj paroladas al ili pri la kruelo kaj neniscieco de tiuj “feŭdestroj”, kiuj loĝadis ĉi tie, ĝis venis ili kaj savis la popolon de ilia mano. La feŭdestroj! Mi, sinjorino, kiel vi vidas, estas unu el la prezentaĵoj de tiu ĉi specio Sed mi pensas, ke mi devas iri. (tondro. Ĉiuj aŭskultas) Venis via tempo ripozi. Kioma horo estas?

(Zand rigardas sian horloĝon. Dora rigardas la murhorloĝon).

Zand
Dudek antaŭ la deka.

(samtempe)
Dora
La deka.

Zabrodski
(panike) La deka?!

Zand
Ne. Mia horloĝo estas akurata. Nun estas dudek antaŭ la deka.

Zabrodski
Tiel. (mallonga paŭzo) Mi aranĝos vian liton, sinjorino, en la apuda ĉambro. Tie ĉi. (suspiras)

Dora
Ne, ne penu, se la litotukoj estas tie, mi aranĝos ilin mem.

Zabrodski
Kiel vi deziras. (kolektas la teo-sevicon, metas ĝin sur la pleton. Al Zand) Kaj mi tamen petus vin malsupreniri al mia ĉambro.

Zand
Ne, ne… Mi ne prenos vian liton! Neniel!

Zabrodski
(ŝultrolevas) Do mi forprenos almenaŭ la ŝtupetaron, por ke la salono pli similu al ĉambro…

Zand
Ne, bonvolu. Mi volas ankorau supreniri al la du librobretoj tie dekstre.

Zabrodski
Eble prefere, tamen, ke vi faros tion morgaŭ matene.

Dora
(akre. Preskaŭ malĝentile) Morgaŭ ni ekiros dum aŭroro. Tuj kiam ni povos – ni ekiros.

Zabrodski
(ne atentas pri ŝiaj diroj. Regas sin. Li estas seka kaj afabla) Do: La litotukoj estas jam en la ĉambro de la sinjorino. (kapklinas) Bonan noktan ripozon – se ripozo eblas en tia ŝtormo.

Zand
Bonan nokton. (Zabrodski eliras. Mallonga silento)

Dora
Ĉu vi koleras?

Zand
(silentas).

Dora
Kial vi ne respondas? Kial vi silentas! Ha, vere! Ja mi sentis – vi ja ruĝiĝis en via koro pro mi! Mi ege bedaŭras! Vi alportis ĉi tien gastinon kaj ŝi ne scias kiel konduti kun princoj kaj grafoj!

Zand
(suspiras).

Dora
Kiom al vi gravas, fakte? Morgaŭ matene ni ekiros kaj plu neniam vidos lin. Neniam.

Zand
Jes, ni ekiros – kaj ĉi tie restos maljuna kaj sola homo, kaj li rememoros ĝis sia lasta tago, ke estis nokto kaj li malfermis sian buŝon, eble la solan fojon dum jaroj – por diri homajn aferojn al homoj, kaj ili ofendis lin! Ja tiu ĉi homo sopiregas al lia pasinteco, li vivas en ĝi. Li amas ĝin. Bone, lasu lin. Ni jam estas en malsama tempo kaj en malsama loko, kaj jen ĉio.

Dora
Kaj ĉu tial vi funebras ĉe la tombo de tiu ĉi luksa pasinteco?

Zand
Filoj funebras. Mi ne estas filo de grafoj. Mi, kiel vi scias, estas filo de juda horloĝisto.

Dora
Sed vi mem estas kaptita en tiu ĉi pasinteco.

Zand
Pri la pasinteco, karulino, estas multaj aferoj, kiujn ankaŭ filoj de horloĝistoj devas scii, kaj eĉ ami. Ankaŭ pri la pasinteco de Zabrodski. Ĉu vi ne komprenas, Dora, ke lia tasko estas eldiri nun la plej sublimajn, plej amarajn, vortojn? Tio ĉi estas lia fino. Estas lia monumento.

Dora
Aĥ, mi ne komprenas ĉi tiun tutan filozofion! Mi timas, tutsimple, timas esti sentimentala pri ĉi tiu tuta sinkanta mondo. Mi estis proksima al ĝi pli ol vi. Kaj mi scias, ke ankoraŭ ne pasis ĝiaj danĝeroj.

Zand
Danĝeroj!

Dora
Jes! Se vi renkontus tagon post tago infanojn kaŝiĝantajn en domoj de fremdaj familioj, en monaĥejoj – se vi nur vidus kiel tiu ĉi “beleco” daŭre tenas ilin per la najloj! Ĉu vi povas imagi kion mi trapasas ĉiun tagon? Eterna milito. La mortintoj kaptis per siaj skeletaj manoj vivajn kaj junajn homojn kaj tiras ilin al la tombofoso!

Zand
Sed la vivantoj ne volas descendi al la tombo!

Dora
Aĥ, al vi facilas paroli! Kun viaj mortaj libroj! Vi pakas ilin, kaj ili sekvas vin. Sed la infanoj… Mi sendus vin volonte fari la teruran laboron kiun mi faras, tiam vi eble parolus alimaniere!

Zand
Jes, Dora, pri kio ni kverelas, fakte?

Dora
Jes, mi estas laca. Iru mi dormi. Bonan nokton. (turnas al la pordo)

Zand
Bonan nokton.

Dora
(ĉe la maldekstra pordo) Kaj se venos ĉi nokte la patro de Hamleto, aŭ la fantomo de la General-en-chef la pra-pra-patro de sinjoro Zabrodski, voku min por helpo. Mi estas ĉi tie, en la apuda ĉambro.

Zand
(Zand fajfas mallaŭte iun melodion, kaj pasigas la ŝtupetaron al la centro, al sub la horloĝo). Kaj nun ni rigardu la antikvan horloĝon! (grimpas la ŝtupetaron, malfermas la horloĝon kaj eligas el ĝi ŝlosilon). Ha, ŝlosilo! (li agordas la horloĝon, la horloĝo eksonas. Poste eliras el ĝi kukolo kaj faras dek kriojn. Samtempe kun la lasta krio malfermiĝas – rapidege kaj nerimarkeble kiamaniere – kaŝpordo en la remburo de la muro. Eliras Lena. Lena estas juna, tre bela knabino, vestita per longa, blanka robo, faras kelkajn paŝojn en la salono. Subite rimarkas pri Zand. Elbuŝigas teruregan krion, kaj kolapsas sur la plankon. Laŭta tondrego).

Kurteno

AKTO DUA

(Daŭrigo de la unua akto: Lena genuas sur la planko,

Zand klinas super ŝi)

Lena
Ne mortigu min, ne mortigu min! – A – A! Ne mortigu min!

Zand
Kion vi parolas? Kiu vi estas? Mi petas, leviĝu! (volas levi ŝin, ŝi liberiĝas de li)

Lena
Ne tuŝu min! Ne mortigu min! Ne tiru min! Mi iros mem! Granda Dio! Granda Dio! (tondro) Ili bombardas! Jen ili bombardas! Ili venos kaj liberigos min. Se ili venos – se ili venos – mi diros al ili, ke vi ne tuŝis min. Ili faros al vi nenion, mi petos… ne mortigu min!

Zand
Sed, knabino, kion vi parolas! Kiu mortigos vin? (tondro)

Lena
Ili bombardas!

Zand
Kiu bombardas? Ja estas ĝi tondro. Ŝtormo. Aŭskultu! Neniu bombardas. Estas ĝi tondro! (Lena aŭskultas momente malproksimajn tondrojn kaj silentas)

Lena
Mi ne estas judino. Mi… mi estas la palacmastrino. Mi ne estas judino. Vi povas demandi la grafon…

Zand
Sed mi estas judo.

Lena
(levas sian kapon. Rigardas lin) Vi – eble – vere – estas judo. Ĉu vi volas kaŝiĝi? Venu, mi kaŝos vin… mi montros al vi la lokon. La grafo permesos. Li jam kaŝis ĉi tie judojn. Ili ne trovos vin.

Zand
De kiu kaŝiĝi? Mi ne venis por kaŝiĝi ĉi tie. (silento) Mi iros por voki Zabrodski. Atendu, mi tuj revenos.

Lena
Ne voku lin. Li ne kulpas. Li savis min. Kaj nun ili sidas ĉe li sube. Ili murdos vin ambaŭ – ĉiujn nin tri…

Zand
Kiu estas – ili?

Lena
La oficiroj – la generaloj – – la nazioj…

Zand
Aŭskultu, knabino… mi estas bibliotekisto… mi estas el Israellando… neniu malbonfaros al vi. Aŭskultu bone tion kion mi diras al vi: nun ne estas nazioj. Ne estas germanaj generaloj. Mi venis ĉi tien por serĉi judajn librojn… mi… neniu intencas malbonfari al vi… Plu ne estas milito.

Lena
Vi estis sendita al mi – ili sendis vin. Vi estas ilia komplico. Mi scias, estas judoj kiuj servas ilin… Kial vi funkciigis la horloĝon? Kial vi vokis min? Vi scias la sekreton!

Zand
Dio mia! Mi ja diris al vi: La milito finiĝis. Ĝi finiĝis antaŭ multe-multe da tempo. Plu ne estas milito en la mondo. Ni venkis la naziojn. Ĉu vi komprenas kion mi parolas al vi? (ŝi silentas) Ĉu kuracisto prizorgas vin?

Lena
Ĉu vi prenas min por frenezulino? Granda Dio! Ha! Mi ne esetas freneza! Sed li diras… Mi sidas ĉi tie jam tri jarojn… kaj la tutan tempon – milito. Kaj se ili trovos min, ili mortigos min. Ili ekstermas ĉiujn judojn. Mi vidis per miaj okuloj!

Zand
Sed ne estas nazioj ĉi tie… (senhelpa, staras super ŝi, rigardas ŝin, rememoras subite. Elprenas gazeton el la poŝo) Jen (etendas al ŝi la gazeton) Legu: Estas ĝi gazeto de hodiaŭ. Prenu. Ja se vi legas gazetojn, vi devas scii, ke ne estas milito en la mondo…

Lena
Mi ne legas gazetojn. Mi ne legis. Tri jarojn… (singarde ŝi etendas sian manon al la gazeto, kun timo, kvazaŭ la papero brogas).

Zand
Jen. Prenu. Nu, de kio vi timas? Prenu, ĝi estas gazeto de hodiaŭ (vidas ke ŝiaj okuloj rigardas jam la gazeton) Jen! Rigardu: jen la dato.

Lena
(prenas fine la gazeton en la manon) La dato estas ĝusta. Mi notis la daton sur la muro. Tri jarojn, tagon post tago.

Zand
Ĉi tie ne estas sufiĉe da lumo. Atendu, mi lumigos – estos al vi pli komforte legi.

Lena
(ĉe la sofo) Ne lumigu! Ne lumigu! Ili vidos. Ili neniam tiom multe malproksimiĝas.  Ili povas vidi la lumon en la fendo!

Zand
Sed estas neniu ĉirkaŭe. Ne estas nazioj, ĉu vi komprenas? Estas permesite ŝalti la lumon kaj malfermi ĉiujn fenestrojn…

Lena
Ne ŝaltu la lumon! Ne malfermu la fenestrojn!

Zand
Bone, mi ne ŝaltos. Ĉu vi kapablas legi en tiu ĉi lumo?

Lena
Jes… (sidas sur la sofo, eklegas)…
Zand
(Zand staras kaj rigardas ŝin)

Lena
Ĉu ĝi estas vera gazeto?

Zand
Rigardu min, rigardu kaj vidu – ĉu mi aspektas kiel iu, kiu volas malbonfari al vi?

Lena
(daŭre rigardas la titolojn de la gazeto. Turnas ĝin, legas iom, faligas ĝin teren) Diru, diru, ĉu estas ĝi vera gazeto?

Zand
Estas gazeto, kiun mi ĉi-matene aĉetis surstrate en la ĉefurbo, kaj hiearŭ mi aĉetis tiun gazeotn, kaj antaŭ hieraŭ, kaj antaŭ semajno.

Lena
(rigardas lin per gapaj okuloj) Tiel! Tiel! Sed li ne diris al mi! Granda Dio, li ne diris al mi! Li ne diris al mi! Li ne diris! (kovras sian vizaĝon per la manoj, sidas frostita).

Zand
(aliras al la maldekstra pordo, malfermas ĝin iomete kaj vokas mallaŭte) Dora! Dora!

Dora
(eniras. Ŝi jam komencis senvestiĝi, kaj nun ŝi rebutonumas sian ĉemizon) Kio okazis? Ŝajnas al mi ke mi aŭdis iun krion? Kiu ŝi estas? De kie ŝi venis ĉi tien?

Zand
Kaŝpordo malfermiĝis, ŝajnas al mi, en la muro. Mi ne scias kiu ŝi estas.

Dora
(por bone rigardi Lenan – ŝaltas la plenan lumon)

Lena
A…! Nun ili vidos! Nun ili venos! Vi…

Zand
Sed trankviliĝu, knabino… Vi ne devas plu timi la lumon. (Lena denove kovras sian vizaĝon. Zand flustras ion al Dora, aŭdeblas nur la lastaj vortoj) kaj eble…

Dora
Ŝi estas mense malsana?

Lena
Mi estas mense sana! Nun – mi ne scias…

Zand
Ŝi asertas, ke Zabrodski savis ŝin…

Lena
Li savis min. Jes, li savis min…

Zand
(faras geston de senhelpeco) Parolu vi kun ŝi. Mi iros dume voki Zabrodski – Mi ne volis lasi ŝin sola – nun mi vokos lin, eble li klarigos la aferon.

Lena
Ne! Ne! Ne voku lin! Ne iru al li! Ne, ne!

Zand
Bone, mi ne vokos lin. (li iras flanken).

Dora
(aliras al la sofo. Al Lena) Ĉu vi permesas al mi sidi apud vi? (Lena ne respondas, Dora sidiĝas) Vi estas tiom pala! (silento) Videblas ke vi multan tempon ne estis ekstere, en la suno! Ĉu vi ne eliras eksteren?

Lena
(kapneas)

Dora
Domaĝe! Nun estis tiel belaj tagoj! Ankoraŭ ĉi matene estis suno. Mi ne pensis ke estos ŝtormo.

Lena
Ŝtormo?

Dora
Ĉu vi ne aŭdis la tondrojn? (Lena silentas)

Zand
Ŝi pensis, ke tio estas bombardado.

Dora
(levas la gazeton de sur la planko) Sed ne estas milito! Nun ne estas milito en la mondo. Ĉu vi legis la gazeton?

Lena
Jes.

Dora
Do, nun, kiam kalmiĝos la ŝtormo ni eliros kune eksteren… vi ne timu, ni eliros kun vi. Morgaŭ matene, estos bela tago, kaj vi vidos ĉion per viaj okuloj. Ĉu? (Lena siletnas)

Dora
Ni venis el Israellando – sinjoro Zand kaj mi – kaj mi renkontis ĉi tie multajn junajn homojn, kiuj daŭre havas en sia koro la timon pro la milito. Sed nun ili plu ne timas. Ili eliras eksteren, kaj iras ĉien, promeni, al la teatro, al la kinejo… ĉi vi komprenas kion mi diras?

Lena
Jes.

Dora
(montras al ŝi la gazeton) Jen, vi vidas: Ĉi tie estas skribite… sed vi jam legis mem. Nu, bone, ni ekkonu unu la alian, mia nomo estas Dora, kio estas via nomo?

Lena
Ĉu ĝi estas vera gazeto? Ĉu nun vere ne estas milito? Ne estas nazioj? Ĉu estas vera gazeto? Diru! Ĉu estas vere?

Dora
Estas vere, karulino. La milito finiĝis jam delonge. Hitler estas ekstermita, la nazioj estas venkitaj. Ja tial ni estas ĉi tie. Li kaj mi. Du judoj. Ja vidas vi: Ni estas liberaj kaj ni ne timas.

Sed kiu vi estas?

Lena
Kaj kiuj vi estas? Kial la grafo enirigis vin en la palacon? Kial vi funkciigis la horloĝon? Kial vi vokis min? Kial vi elirigis min? Kial vi funkciigis la horloĝon?

Dora
Kiun horloĝon?

Zand
Kiam vi eliris, mi supreniris ĉi tiun ŝtupetaron por bone rigardi la horloĝon.

Lena
Jes, la horloĝon, tiun horloĝon.

Zand
Mi malfermis ĝin, trovis en ĝi ŝlosilon, agordis ĝin, kaj ĝi sonis…

Lena
Dek fojojn. Estas la signo.

Zand
Kiu signo?

Lena
Signo por mi – por eliri. Signo, ke ne estas ĉi tie nazioj. Ke mi povas eliri.

Zand
(al Dora) Kaj tiam ŝi aperis. Tio estis tiom rapide kaj neatendite, mi ne bone vidis, mi ne kaptis. Sed ŝi estis ĉi tie – subite.

Lena
Ĉar tio estas la signo inter ni.

Dora
Inter kiuj?

Lena
Inter mi kaj la grafo.

Lena
Sed de kie vi venis ĉi tien?

Dora
Ni estas de Israellando. Ambaŭ ni. Ĉu vi scias kie ĝi estas kaj kio ĝi estas?

Lena
Jes.

Dora
(al Zand) Ĉu ŝi estas judino?

Zand
Jes, ja klare…

Dora
Ĉu vi estas de ĉi tie? De la ĉirkaŭaĵo, aŭ de la urbo?

Lena
(silentas)

Dora
Ĉu vi venis ĉi tien piede?

Lena
Jes.

Dora
Dum la milito? Ĉu vi fuĝis?

Lena
Jes.

Dora
Kaj ĉu ĉi tie vi trovis rifuĝejon?

Lena
Jes… ĉi tie – rifuĝejon…

Dora
Kaj ĉu vi havas iun? Ĉu iu el via familio vivas ankoraŭ?

Lena
Kial vi demandas min? Demandas kaj demandas, kaj demandas! Mi havas neniun! Neniun!

Dora
Se vi ne volas respondi al mi, ne respondu. Neniu devigos vin. Sed mi pensis, ke vi volas, ke ni helpu al vi.

Lena
Sed kiuj vi estas? Jes, kiuj vi estas? Tion vi ne volas diri al mi!

Dora
Mi treege volas. Jen – tiu ĉi viro – nomiĝas Miĥael Zand. Li estas bibliotekisto kaj estis sendita serĉi ĉi tie librojn – post la milito… (vidas ke tio ne konvikvas Lenan. Al Zand) Montru al ŝi vian ateston, Zand! (Zand hezitas) Jes, jes, montru al ŝi! Kaj ankaŭ la Israellandan pasporton! (Zand transdonas la dokumentojn al Dora. Ŝi donas ilin al Lena). Vi rajtas sidi, kontroli, legi tute kviete. (Lena prenas – rigardas jen la ateston, jen Zandon).

Dora
Kaj mia nomo estas Doktoro Ringel. Dora Ringel. Mi laboras en institucio kiu nomiĝas “Alijat Ha-no‘ar”. Vi, kompreneble, ne scias kio tio estas.[1]

Lena
Mi scias… antaŭe… kiam mi estis malgranda… venadis al ni hejmen homoj el Israellando… mia patro estis… li ĉiam estis en tiuj cirkloj….

Dora
Bonege! Mi ne devas do klarigi al vi… Ĉu vi scias, estas tre eble ke mi konis vian patron. Kaj eble ankaŭ vin, kiam vi estis malgranda. Kio estas via familia nomo?

Lena
(silentas).

Lena
Sed kiel vi venis ĉi tien?

Dora
Vi ja vidis, li serĉas ĉi tie librojn… kaj mi akompanis lin, por vidi la palacon. Kaj ĉar estis ekstere terura ŝtormo, ni restis por dormi ĉi tie. Ĉu nun estas klare al vi?

Lena
Ŝtormo? (aŭskultas) Nun estas silento. Nun ili ne bombardas. Kial ili ĉesis bombardi, kiam vi venis ĉi tien?

Dora
Sed aŭskultu…

Zand
Estis ŝtormo. Estis fulmoj kaj tondroj…

Lena
(kvazaŭ al si) Ŝtormo… fulmoj kaj tondroj… kaj la verda ĉevalo kaj morto rajdas sur ĝi… jes (kvazaŭ vekiĝante) Ŝtormo? Ŝtormo – simple, ĉu ekstere estis ŝtormo?

Dora
Jes.

Lena
(aŭskultas) Kaj nun la ŝtormo ĉesis. Kaj ankaŭ la pluvo ĉesis. Ĉesis la pluvo.

Zand
(aŭskultas) Jes.

Lena
Kaj kie estas la grafo?

Zand
Verŝajne sube, en sia ĉambro. Ĉu vi deziras vidi lin?

Lena
Ne! Ne! Ne! Mi ne volas!

Dora
Sed kiu vi estas? Kiel vi alvenis ĉi tien?

Lena
Vi venis por pridemandi min… jes, jes, nun mi scias. Vi ne eligos de mi eĉ unu vorton! Vi volas scii pri mi kaj pri la grafo! Sed mi ne rakontos. Mi silentos, vi povas mortigi min. Mi silentos!

Dora
Vi rajtas silenti. Neniu devigos vin paroli, se vi ne volas. Sed vi ja aŭdis ion pri ni. Kaj vi ja scias, vi scias nun ĝuste kiel mi kaj kiel li, ke ne estas plu milito.

Lena
Mi scias nenion. Ja ĉiam eblas falsi gazetojn kaj dokumentojn. Eblas fari ĉion, la nazioj scias ĉion, ili estas la semo de satano.

Zand
La nazioj plu ne ekzistas.

Dora
Nun la ŝtormo kvietiĝis, iru malfermi la fenestron, rigardu eksteren kaj vidu kia silento estas ĉirkaŭe. Ne estas milito.

Lena
Ne malfermu la fenestrojn, estas malpermesite! Estas malpermesite, ili vidos…

Dora
Dio mia, kion ili faris al tiu ĉi knabino, kiu faris tion al ŝi? Ĉu vi ne kredas al ni? Ĉu vi scias kion? Ni malŝaltu la lumon, fermu niajn okulojn, kaj vi povas malaperi ĝuste samkiel vi venis ĉi tien. Ni eĉ ne scios kien vi malaperis.

Lena
Ne! Ne! Nun mi timas sole, sen vi… ankaŭ de la grafo mi timas.

Zand
Sed ni eĉ ne scias kiu vi estas.

Lena
Mia nomo estas Lena.

Dora
Sed kiel vi venis ĉi tien? Ĉu oni torturis vin ĉi tie?

Lena
Torturis? Min? – Ili ne sciis, ke mi estas ĉi tie. Kaj li estis bona al mi, li estis tiom bona al mi! Li faris ĉion… li zorgis ke mi havu belegan vivon… tie, sube, en mia sekreta ĉambro. Nenio mankas al mi. Ĉion li alportas al mi… li – mem… Bonajn manĝaĵojn… komence, kiam mi estis malsata kaj ne povis manĝi kiel ĉiuj, li subenvenadis al mi kaj manĝigadis min per kulereto, kiel bebon… mi estis ankaŭ malsana tiam… kaj poste, li alportis al mi belajn vestaĵojn, ankaŭ librojn mi havis tie sube, mi havas – ankaŭ nun. Nur estas malpermesite malfermi la fenestrojn… jes. Por ke oni ne vidu. Kaj nokte – mi estas ĉi tie la palacmastrino, kaj ĉio, ĉio estas mia… kiam ne estas nazioj ĉi tie.

Dora
Sed jam delonge ne estas nazioj. Jam pli ol du jarojn.

Lena
Ha, jes. Jes…

Dora
Sed kiel vi alvenis ĉi tien?

Lena
Kiam venis la germanoj… al nia hejmo… mi fuĝis – mi ne scias kiel. Ili prenis paĉjon kaj panjon – kaj malgrandan Zuskan kaj Paulon – kaj mi fuĝis. Mi kaŝiĝis en la arbaro. Kelkajn tagojn – kaj dum la noktoj – mi iris – mi iris kaj kelkfoje mi kantis…

Zand
Vi kantis?!

Lena
Jes… jes… mallaŭte… ili ne aŭdis… Kaj unu nokton, kiam mi plu ne havis forton – kaj mi venis ĉi tien – kaj mi falis ĉi tie… li eliris por akompani la naziojn kiuj loĝis ĉi tie. – Li malamas ilin… li, vere, malamas ilin! Kaj mi estis malsata kaj senforta… li enirigis min – estis risko de vivo por li – sed li enirigis min – li kaŝis min ĉi tie, en tiu ĉi kaŝĉambro – li savis mian vivon kaj donis al mi ĉion… ĉion… kaj li… (silento).

Dora
(per rigida sekeco) Kaj poste – kiam venis la venko – kiam la nazioj estis kaptitaj – ĉu li ne rakontis la vi? (silento.  Al Zand) Kia aĉulego.

Lena
(leviĝas. Per subita kolero) Mi iros! Mi ne volas paroli kun vi! Kiel vi parolas tiel pri la grafo! Kiel vi aŭdacas! Li savis min! Li!

Zand
(haltigas ŝin) Bonvolu, sidiĝi…

Dora
Sed ja komprenu! Li trompis vin.

Lena
Li – amas – min.

Dora
Kaj ĉu vi – lin?

Lena
Mi ne scias.

Dora
Se vi amus lin, li ne havus la bezonon teni vin en timo pro milito kiu ne estas – vi povus resti pro via bona volo, pro via amo, neniu devigus vin lasi lin. Ĉu vi komprenas? (silento)

Kiom vi aĝas?

Lena
Mi havas dek naŭ jarojn… kaj duono…

Dora
Kaj duono! (Ŝi kaj Zand rigardas unu la alian).

Lena
Li ne kulpas… mi diris al li la veron. Jes, jes! Mi diris, ke post kiam la milito finiĝos, mi iros. Eble mi ne devus diri tion – sed mi revis, tiom revis, ke mi povos iradi ekstere, iradi libera ekstere, en la suno, en la aero…

Dora
Do, la milito finiĝis. Vi estas libera. Vi povas iri ĉien ajn, fari ĉion kion vi volas.

Lena
Ne.

Dora
Kial?

Lena
Kiam oni revas – estas io alia. Li diradis, ke la milito neniam finiĝos. Ke unu tagon oni malkovros nin kaj mortigos nin ambaŭ. Li volis ke ni ambaŭ mortu en unu tago, kune. Kaj mi volis vivi. Li diris, ke post la morto venos la kvara reĝeco – la kvara reĝeco! Ĉu vi scias kio tio estas?

Zand
Ĉu vi estas kristanino nun?

Lena
Ne, mi ne estas – la grafo diras, ke ne estas diferenco inter judo kaj kristano. Li kredas nur je la kvara reĝeco.

Zand
Sed kio tio estas?

Lena
La kvara reĝeco? (Zand kapjesas) – Tie ne estos vivantoj kaj mortintoj, ne estos junuloj kaj maljunuloj. Tie estos granda amo kaj eterna gloro, kaj la venkinton ne trafos la dua morto… kaj ĉio estos kiel antaŭe, sed iom malsame! Aĥ, mi ne scias… en mia koro mi volis simplan vivon, kiel mi havis iam. Sed nun… mi volas nenion.

Dora
Nun vi povos foriri de ĉi tie.

Lena
Kien mi iros? Al kiu? Ili murdis paĉjon kaj panjon kaj la infanojn. Kaj li estas la sola en la tuta mondo kiu amas min. (entuziasme) Li trompis min pro amo. Li vere amas min! Mi sciis, mi sciis, kiam li ankoraŭ ne diris al mi. Mi tiom kompatis lin. Mi unua diris al li ke mi amas lin… mi kulpas… mi volis havi iun. Jes, tiel simple sidi tie en tiu ĉi  kaŝĉambro – kaj la fenstroj estas fermitaj, eĉ ŝtelrigardi eksteren ne eblis, kaj li estis tiom mirinda al mi, kaj kompatinda… kaj ĉio kune…  eble mi trompis lin. (subite, tenante sin per la nigra bendo sur sia kolo, ŝi interrompas sin) Ha, kion mi parolas! Kion vi volas de mi?

Dora
Sed kiel vi vivis ĉi tie la tutan tempon?!

Lena
Dum la nokto, kiam ne estis danĝero, li kutimis funkciigi la horloĝon, ĉiam je la deka vespere, kaj mi eliradis al li. Mi tiam estis – la palacmastrino. Ĉio ĉi – estis mia. Kaj li zorgis pri mi kiel pri malgranda filino. Li legis kun mi belajn librojn, kaj lernigis al mi aferojn, kiujn mi ne sukcsis studi en la lernejo. Multe pli belajn ol tiuj, kiujn oni studas en lernejo. Kaj kelkfoje li legis al mi la vizion, pri la fino de la mondo kaj pri la reviviĝo… kaj li sidadis kun mi en la muzika ĉambro… Ĉu vi estis tie?

Zand
Jes.

Lena
Kaj tie li ludadis al mi. Li ludas kiel Dia anĝelo. Li ludas al mi Chopin.

Dora
(malestime) Chopin! Tiel mi imagis!

Lena
Ne, ne! Ne parolu pri li tiel. Li ludas kiel Dia anĝelo… Ha, vi ne scias! Kelkfoje, kiam mi ne timadis… kiam la nazioj iradis por longa tempo… tio estas… nu, jes, kiam li diris, ke la nazioj foriris, ni eĉ dancadis iomete. (al Dora) Ĉu vi dancas valson?

Dora
Do, vi volas resti ĉi tie. Danci valson, esti la palacmastrino dum la noktoj – kaj dum la tagoj – dum la tagoj ankaŭ li ne estas la mastro de la palaco. Oni konfiskis tiun ĉi palacon, naciigis ĝin, nun li, via grafo, estas nur la gardisto de la palaco – indas ke vi sciu tion. Kaj vi volas aŭdi Chopin-on, legi librojn pri la fino de la mondo kaj pri la morto, kaj esti ligita al homo – kiu trompis vin… vivi kun li ĝis li mortos kaj putros. – Kaj tiam kio?

Lena
Mi ne scias. Mi ne volas vivi tiel. Mi entute ne volas plu vivi. Mi volas morti. Kial vi venis ĉi tien? Kiu petis vin?

Dora
Ni venis kaj ni helpos vin eliri de tie ĉi. Vi vojaĝos kun ni al Israellando. Tie ni enkondukos vin al socio de viaj samaĝuloj. Vi vivos, vi laboros, vi estos sana, libera kaj gaja, kiel ĉiuj junuloj.

Lena
Ne.

Zand
Ĉu vi ankoraŭ ne kredas al ni?

Lena
Mi kredas al vi. Sed… Kiel tio helpos? Mi jam… kion mi faros tie kun junuloj? Mi estas malĉasta!

Dora
(rigardas Zandon. Al Lena) Vi scias, ke dum tiu ĉi milito travivis aliaj junulinoj multe pli terurajn aferojn ol tio!

Lena
Mi scias nenion pri aliaj junulinoj. Mi estas malĉasta!

Dora
(al Zand) Nu, kion vi diras?

Zand
(ekridas. Ridas bonkore. Tamen rigardas lin ambaŭ virinoj preskaŭ per timo) Kion fari! Ĉiuj junulinoj kutimas uzi tiajn belajn vortojn. Mia malgranda nevino, kiam ŝi havis kvin jarojn, venis kaj deklaris ĝuste per la sama soleno kiel tiu de Lena nun: “Onklo Miĥa, vi scias, mi nun estas virino kun pasinteco!”

Lena
(ridas)

Zand
Jen, ĉu vi vidas, vi trovos ĉe ni en Israellando alian virinon kun pasinteco. Kaj kredu al mi… (la rido de Lena ŝanĝiĝas en ploron).

Ĉu vi ploras? Bone, ploru iomete. Tio ne malhelpos. (Ŝia ploro iom kalmiĝas). Kaj nun sufiĉas. Vi ploris,  kaj sufiĉas. Donu manon, virino kun pasinteco. Vi ja ne koleras pri mi, ĉu? (li etendas al ŝi manon, kaj ŝi tuŝas lian manon hezite) Ne. ne tiel. Necesas premi forte! Jen tiel.

Lena
(Ridetas tra la larmoj) Jes.

Dora
(karesas ŝian kapon) Jen… vi ridetas. Estas bele. Kaj nun, kalmiĝu, kalmiĝu, knabino… (parolante tiel, kaj karesante ŝian kapon, ŝi vidas la veluran bendon kiu kondukas al la brusto de Lena, sur kiu pendas io en formo de amuleto).

(Dora tenas panike la amuleton) Kaj kio estas tio?

Lena
Tio… nenio. Tio estas amuleto, kiun donis al mi mia patrino.

Dora
(ne lasante la amuleton) Ne. Vi diru al mi, kio tio estas?

Lena
Lasu! Mi diris al vi: amuleto. Kontraŭ la malbona okulo. Mia patrino donis al mi, kiam mi estis malgranda.

Dora
Vi donu ĝin al mi tuj, ĉu vi aŭdis?! (al Zand) Ĉu vi scias kion ŝi havas tie? – Venenon! Ili kudradis tion en tian amuleton. La plimulto el la judoj kiuj sukcesis akiri venenon. Ne tre saĝe: La nazioj trovis ĝin plejparte tuj, serĉente valoraĵojn. Sed iuj sukcesis gluti – en la plej terura kazo… En tiuj tagoj estis… nu, jes! Sed nun tio ne necesas. Ĉu vi aŭdis?!

Lena
(silentas)

Dora
Vi donu ĝin al mi tuj. Sed tuj vi donu ĝin al mi sen superfluaj paroloj. Ĉu vi aŭdas?

Lena
Dio mia! Kion vi volas de mi? Mi ne donos al vi! Ne donos… Tio estis ĉio kion mi havas. Mia patrino donis, panjo diris, ke eble necesos… tio estis mia sekreto… eĉ la grafo ne sciis. Mi trompis lin. Jes. Jes. Jes! Mi trompis lin…. Mi jam diris al vi! Li ne sciis, ke se venos la nazioj por mortigi nin, mi ne mortos per iliaj manoj kiel li. Mi… mi ne volis ke ili turmentu min… mi ne volis ke ili torturu min. Kaj mi havis savon… nur por mi kaj ne por li… mi ne rakontis al li….

Dora
Sed, komprenu Lena, provu kompreni: Nun tio finiĝis. Nun vi plu ne bezonas, vi tute ne plu bezonas tion.

Lena
(silentas)

Dora
Eble vi…

Zand
(kiu iom malpriksimiĝis, denove proksimiĝas al Lena).

Lena
(genuas) Ne prenu de mi! Ne! Bovolu! Ne prenu!

Dora
Ŝŝŝ… tie oni aŭdos, sube…

Lena
Mi ne donos! Tio estas mia. Tion panjo donis al mi! Tio estas la lasta afero! La lasta savo…

Zand
Sed Lena…

Lena
Ne, Ne, Ne! Mi ne donos al vi… vi estas forta… vi povas preni. Sed pli bone vi mortigu min…

Zand
Mi nenion prenos de vi perforte. Sed vi mem tronsdonos tion al mi. Memvole. Tuj!

Lena
Mi ne transdonos. Ne! Vi venas kaj prenas ĉion. Mian vivon vi prenas. La grafon, ĉion, kion mi havis… Vi prenas de mi la liberon, ĉu mi volas vivi aŭ morti… vi…

Zand
Sed komprenu… (subite refaras sian decidon) Vi pravas, Lena. (al Dora, kiu aludas al li truki ŝin kaj preni la venenon) ne, lasu… (al Lena) Ni intencis fari bonon al vi, Lena. Sed… kalmiĝu, leviĝu kaj sidiĝu… Neniu prenos de vi ion ajn perforte ekde tiu ĉi tago. Vi estas tute libera. Vi estas libera eĉ morti, se vi elektos la morton. Vivi aŭ morti – kiam ajn vi volos. (volas helpi ŝin leviĝi. Ŝi liberiĝas de li)

Dora
Finfine vi vidos, ke vi mem transdonos al ni la venenon. Ja nun vi volas vivi, vivi kaj ne morti. Vi mem ne scias ankoraŭ kiom vi volas vivi… Sed ja vi volas, ĉu ne?

Lena
Mi ne scias.

Dora
Vi devas voli, voli forte, kaj tiam…

Lena
Tiam kio? Pro kiu mi devas vivi? Mi havas neniun en la mondo. Ne havas. Estis la grafo, sed nun… mi havas neniun ajn en la mondo.

Dora
Pro kio vi estas tiom certa, ke vi havas neniun?

Lena
Mi scias. Mi scias, ke ili prenis paĉjon kaj panjon kaj la infanojn…

Dora
Kaj ĉu tio estis via tuta familio?

Lena
Estis ankaŭ aliaj… Sed kio, certe jam ĉiuj mortis. Mi havas neniun.

Dora
Kio estas via familia nomo, Lena? (Lena silentas)

Mi demandis vin kio estas via familia nomo?

Lena
(trarompas) Ho, mi estas stulta, stulta, stulta! Vi sidas ĉi tie kaj elaŭdas de mi ĉiujn detalojn! Vi volas scii ĉion, la detalojn, ĉies nomojn kaj kiel tio estis, kaj ĉion! Kial mi parolis! Kial mi fidis vin! Nun nur tio mankas al vi, eble restis iu viva. Ĉu? Ĉu? Ĉu?

Zand
Vi ja mem scias, ke vi nun parolas stultaĵojn. Vi ja vidis la gazeton!

Lena
La gazeto! De kio mi povas scii ĉu via gazeto ne estas falsita?! Kial vi faras ĉi tie ĉion kun mi sen la grafo? Kial mi kredu al vi pli ol mi kredis lin? Mi konas lin jam tri jarojn, li estis bona al mi, li savis min! Li malamas la naziojn! Kaj vi… kiuj vi estas! Kie estas la grafo?

Zand
Ja mi diris al vi, sube, en sia ĉambro.

Lena
Jes, vi diris! Kaj mi, stultulino, kredis! Sed vi jam transdonis lin al la nazioj! Ili jam torturas lin. Eble ili jam murdis lin??..

Zand
Vi estas libera iri suben kaj vidi mem, ĉu li estas tie.

Lena
(kvazaŭ minacante) Bone, mi malsupreniros al li. Mi malsupreniros kaj vokos lin.

Dora
Bonvolu, vi estas libera fari kion vi volas.

Lena
Tiel vi diras!

Dora
Vi povas konstati. Iru al li kaj voku lin. Kial do vi ne iras? (silento, mallonga atendo. Post granda hezito Lena leviĝas kaj aliras la dekstran pordon. Eliras. Silento).

Zand
Tre bone.

Dora
Kio “tre bone”?

Zand
Estas tre bone ke ŝi decidis ion fari. Tio nepris, vi mem scias!

Dora
Ha, lasu! Iris – al tiu ŝtuparo, kun la veneno! Iru, voku ŝin!

Zand
Mi ne iros. Lasu ŝin fari kion ŝi volas.

Dora
Nun ŝi vere vokos lin! Tiun ĉi krimulon!

Zand
Jam – krimulo!

Dora
Sed kio? Ĉu ne krimulo? Aŭ eble estas tiu fajna kulturo kiun vi tiom admiras? Kio? Tiu mirinda tradicio? Tiu sublima pozicio, de nobluloj! Ĉu vi ne vidis kion li faris al ŝi, al tiu ĉi knabino?

Zand
Ĉu tion vi ne povas kompreni?

Dora
Mi ne povas kaj mi ne volas!

Zand
Ĉefe, vi ne volas. – Homo, kies tuta mondo ruiniĝis! Homo, kiu luktis kuraĝe kaj sindediĉe pri mondo kiu tute ne estas lia. Kaj jen li trovis en tiu ĉi mondo iun, unu kreaĵon, kiun li povas ami… bone, mi ne pravigas la faron kiun li faris, sed lian feblon mi povas kaj volas kompreni. Ĉu vi ne vidas, ke tio ne estas simpla erotika afero, ke tio ne estas nur amo de oldulo al junulino – ke tio estas nur pajlero kiun li tenas en imagita mondo, kiu estas al li plej kara? Ja ŝi – ne simpla knabino estas por li – ŝi ja estas la palacmastrino!

Dora
La palacmastrino! Diablo prenu ĉi tutan filozofion vian! Mi kapablas kaj volas vidi la aferojn nur tiel, kiel ili estas…  Sed ŝi vokos lin! Ŝi nun vokos lin. Tiun ĉi teruran homon… Kaj la tuta afero rekomenciĝos. Vi povas… sed mi… mi timas de li!

Zand
Sed tiel aŭ aliel ni ne povas eviti la renkonton kun li. Ja ni ĉiuj devos eliri el tiu ĉi domo, kaj li havas la ŝlosilojn.

Dora
Necesos eliri alimaniere.

Zand
Ne estas alia maniero.

Dora
Jen! Kaj post tio, vi diras, ke li ne estas krimulo!

Zand
Post tio mi pensas, ke li estas la plej mizera homo, kiun mi renkontis dum ĉiuj tiuj jaroj!

Dora
Ha, tio neniel gravas al mi! Mi volas savi Lenan. Kaj lin mi ne volas vidi… En lia ĉeesto ŝi ne aŭdacos foriri.

Zand
Do, eble necesos lasi ŝin ĉi tie ankoraŭ iom da tempo, ĝis ŝi memvole iros.

Dora
Lasi ŝin ĉi tie? En tiu ĉi domo? Kun la maljunulo? Kun la veneno? Aĥ, kio… (eksilentas kaj aŭskultas) Jen, jen. Jen! Ĉu vi aŭdas? Mi ne povas… jen paŝoj!

Zand
Estas neniuj paŝoj, Dora. Vi aŭdas ĉi nokte nur el via imago.

Dora
El mia imago? Jes. Eble… eble vi pravas. Ja tiu ĉi tuta afero estis dekomence maleblaĵo … Kiel povas esti – junulino eliris en la mezo de la nokto el la muro! Kaj tiu ĉi palaco! Kaj li… mi preskaŭ pretas ĵuri, ke mi nur imagis. Ke ĉio ĉi estas sonĝo… Ke ĉi tie ne estis entute iu ajn krom mi kaj vi… Kia silentego. Ja ĉio ĉi ne eblas. Nur en la sonĝoj estas tiel. En koŝmaroj… Rigardu… Aŭskultu! Ĉu vi vere aŭdas mian voĉon? Ĉu ŝi vere estis ĉi tie?

Zand
Trankviliĝu, Dora, kia misa afero…

Dora
Ne. Ĉu ŝi vere estis ĉi tie?

Zand
Ja ankaŭ mi ŝin vidis…

Dora
Jes, jes, mi scias. Mi estas laca… Kaj ĉio ĉi estas tiom stranga. Ĉu ŝi vere estis ĉi tie? (malfermiĝas la pordo, eniras Lena)

Zand
Jen ŝi.

Dora
(gapas, ankoraŭ kvazaŭ vekiĝas de sonĝo)

Zand
(al Lena) Ĉu vi vokis lin?

Lena
Ne.

Dora
Ĉu li ne estas tie?

Lena
Mi ne scias… mi… mi eliris de tie ĉi, kaj komencis malsupreniri la ŝtuparon. Mi neniam estis sube… ja tie… mi entute ne estis tie… nur en la unua nokto – kiam li venigis min. Mi timas malsupreniri tien. Mi ne povas.

Dora
(refortiĝas, strebas) Eble vi volas, ke mi malsupreniru kun vi? Vi vidos, ke tio tute ne teruras.

Lena
Ne… Ne. Mi ne volas voki lin. Mi staris sur la ŝtuparo. Mi staris kaj pensis. Nun mi scias: Kun vi mi ne timas. Estis stultaĵo, kion mi diris al vi. Mi kredas al vi.

Dora
Jen estas bele, Lena. Ĉu vi volas ion?

Lena
Mi ne scias. Mi volas nenion. Nur parolu kun mi ankoraŭ iomete. Mi ja ne parolis kun homoj tiom da jaroj… Krom kun la grafo.

Dora
Mi demandis pri via familia nomo, sed se vi ne volas, vi rajtas ne respondi al mi.

Lena
Mia familia nomo estas Brabant.

Zand
Kia stranga nomo!

Dora
Nomo, kiu gravuriĝas en la memoro. Diru al mi, Lena Brabant – mi memoras bone tiun ĉi nomon. Ĉu viaj gepatroj havis juvelbutikon, apud la muzeo?

Lena
Jes! Vi scias tion!

Dora
Mi kreskis ĉi tie. La judoj konis ĉi tie, pli-malpli, unu la alian.

Lena
Kaj poste vi vojaĝis al Israellando.

Dora
Jes.

Lena
(amare) Al vi estis bone, vi saviĝis! Vin oni ne persekutis, ne mortigis, ne torturis – kion entute vi scias pri ni!

(Zand volas respondi al ŝi. Dora silentigas lin per mangesto)

Dora
Ĉu vi havis en la familio virinon kiu nomiĝis Liza Brabant?

Lena
Jes, mia onklino. La pli juna fratino de mia patro.

Dora
Mi studis kun ŝi iam en la lernejo. Antaŭ multaj jaroj. Poste ŝi edziniĝis al kuracisto. Lia nomo estas Ŝerman, ĉu ne?

Lena
Jes, kial vi parolas pri ili? Ili ĉiuj certe jam mortis.

Dora
Ne. Liza restis viva. Ŝi estas ĉe ni. En Israellando. Ŝia edzo kaj mia edzo laboras en la sama hospitalo. Eĉ Zand konas ŝin. Vi ja konas Lizan Ŝerman, Zand!

Zand
Jes.

Lena
(kvazaŭ kalkulas ion) Ĉu vi eble vidos ŝin iam?

Zand
Jes, kiam ni revenos mi vidos ŝin. Kompreneble.

Lena
Do, bonvolu, bonvolu diri al ŝi, ke mi kantis la kanton. Mi kantis kaj tio helpis al mi.

Zand
Kiun kanton?

Lena
Ha, mi parolas tiel kaj vi… Vi ne komprenas kion mi volas… Sed mi povas ĉion klarigi. Mi estas tute sana mense. Estas tiel: Kiam mi estis eta mi timadis la lumon. Do onklino Liza lernigis al mi kanton. Malgrandan infanan kanton. Ŝi diris, ke kiam oni kantas ĝin en mallumo, la timo foriras. Jen tiel:

(ŝi komencas iri en la ĉambro kantante, kiel infanoj kantas)

Koko, koko,

Ruĝa kapo,

Laŭte voku,

Suno Venu.

Laŭte voku,

Dio aŭdos,

Mallum’ foriros

Suno venos.

Ĉu vi konas ĉi tiun kanton?

Dora
Jes. Ni kantadis ĝin kiam ni estis malgrandaj.

Lena
Liza lernigis min kanti ĝin. Kaj mi – tiun nokton – kiam mi fuĝis en la arbaron, mi plu ne estis malgranda. Sed tio estis tia terurego! Preĝi mi ne scias… mi kuris sole en la nokto, en la mallumo, estas vere bone ke estis mallumo, ĉar en la lumo ja estas pli facile trovi tiujn kiuj fuĝis… Sed mi timis, kaj de la nazioj, kaj de la mallumo, kaj tiel mi kuris sole en la arbaro kaj kantis mallaŭte: Koko, koko, ruĝa kapo, kaj tio helpis al mi iomete… (al Zand) Se vi vidos onklinon Lizan, diru al ŝi je mia nomo dankon pro tiu ĉi kanto.

Zand
Mi diros.

Dora
Vi mem rakontos al ŝi ĉi tiun tutan rakonton.

Lena
Kiel eblas?

Dora
Ja mi diris al vi, ke Liza estas en Israellando. Vi venos kun mi tien; vi venos al Liza kaj mem rakontos al ŝi ĉion.

Lena
Mi?

Dora
Kompreneble! Mi ja diris al vi…

Lena
(al Zand) Vi diru al ŝi. Aŭ se vi ne volas, ne diru al ŝi. Al mi neniom gravas. Ili savis sin. Ili vivas tie! Kaj mi estis ĉi tie – kaj mi povus morti, esti murdita, kaj al ili estis tutegale.

Dora
Sed de kie vi scias? Eble ŝi serĉis vin? Kiu povus imagi, ke vi restis viva? Ŝi estis certa, ke vi pereis kun ĉiuj viaj familianoj.

Lena
(al Zand) Ĉu ŝi serĉis min? Ĉu ŝi demandis pri mi? Ĉu ŝi faris ion? Diru vi al mi. Vi ĉiam diras la veron. Mi jam vidis!

Zand
Mi ne scias. Mi ne konas ŝin tre bone. Ni ĉiam parolis iomete kaj pri aliaj aferoj.

Lena
Pri aliaj aferoj! Ili eĉ ne serĉis min. Sed ili pravas, ili pravas… Kial serĉi min! La grafo, li scias – li diris, ke ni estas jam mortaj ĉiuokaze. Ke oni ne mortas dufoje.
Dora
Kion li faris al ŝi, ĉi tiu homo! Li estas morta, li mortinto estas. Tiu estas la pura vero. Sed vi, juna knabino, bela, sana – la tuta vivo estas ankoraŭ antaŭ vi. Kiom da fojoj mi vidis homojn, kiuj travivis ne pli malgrandajn teruraĵojn ol tiuj, kiujn vi travivis, kiuj estis malsanaj, rompitaj, vunditaj, kiuj perdis tutan homan aspekton. Kaj indas al vi nur vojaĝi kun mi al Israellando kaj vidi ilin nun. Vidi per kia ĝojo, per kia ĝojpasio ili revenis vivi vivon de homo. Kaj ili vere havis neniun en la mondo.

Lena
Eble la aliaj povas – mi – ne. Eble la aliaj ne scias kion mi scias.

Dora
Kion vi scias?

Lena
(subite kvazaŭ en halucino) Mi scias, ke mi estis jam vere morta. Mi scias, ke mi ne havas vojon reen al la vivo. Mi scias, ke la fizika morto estas nenio ol etapo – la pordego al la kvara reĝeco!

Zand
Denove la kvara reĝeco!

Lena
En la kvara reĝeco ne estos vivantoj kaj mortintoj, ne estos junuloj kaj maljunuloj. Tiu kiu venkis la morton, vivanta venos en la kvaran reĝecon.

Dora
Kaj ĉu vi kredas je tio?

Lena
(meditas, kvazaŭ vekiĝante el revo, provas respondi honeste) Mi ne scias, foje jes, foje ne. Kiam mi revis pri la vivo sole, for de la okuloj de la grafo, mi revis pri ĝi alimaniere. Tiam mi ne kredis. Sed kiam ne plu estis espero, kiam mi sciis ke mi mortos, tiam la grafo donis al mi ĉi tiun revon. Kaj tio estis mia revo. Kaj mi revis ĝin – kiam ne estis espero… Kaj mi kredis… Kial vi venis ĉi tien? Tio estis la lasta revo!

Zand
Sed tiu estis revo en foresto de espero, Lena. Nun vi havas pli ol esperon, vi havas la vivon mem.

Lena
Sed mi amas miajn revojn!

Dora
Kaj ĉu vi pensas, ke vivaj, liberaj homoj, ne havas revojn? Kaj ĉu vi pensas ke en nia mondo – la mia kaj la lia – ne estas revantaj homoj? Ĉu antaŭ ol veni ĉi tien vi ne havis revojn kiujn vi amis?

Lena
Tiam… jes.. tiam ĉio estis alia…

Dora
Ĝuste, kaj nun ĉio estos despli alia… eble ne facila en la komenco, Lena, eble ne tiom simpla, sed… Ĉu vi ne diris mem, ke vi volis iradi libera ekstere? Ĉu vi memoras kio ĝi estas, kia ĝi estas?

Lena
Mi… pensas… jes… iri ekstere…

Dora
Kaj ja por iri ekstere necesas eliri de ĉi tie. Antaŭ ĉio, eliri de ĉi tie.

Lena
Jes… eliri de ĉi tie.

Dora
Kaj fari ankoraŭ kelkajn tre simplajn aferojn, kiujn ĉiuj faras.

Lena
Kion?

Dora
Nu, ekzemple, labori, renkonti homojn – aŭ… jen  – iri en la stratoj de urbo vi ne povos en tiuj ŝuoj kiujn vi portas. Vi devos, ekzemple, morgaŭ, kiam vi eliros de ĉi tie kun mi – eniri en magazenon por aĉeti ŝuojn.

Lena
Sed mi ne havas monon!

Dora
Jen vi vidas! Tio ankaŭ estos unu el la demandoj – poste. Sed portempe ni donos al vi… kaj poste – necesos zorgi ankaŭ pri tio ĉi.

Lena
(rigardas la ŝuojn de Dora) Ĉu oni nun portas – tiajn ŝuojn?

Dora
Jes…

Lena
Ĉu vi aĉetis ilin?

Dora
(ridas) Kompreneble!

Lena
Ĉu simple – vi eniris en la butikon kaj diris: “Donu al mi ŝuojn”, kaj vi elektis?

Dora
Mi vidis antaŭhieraŭ vespere, promenante sur la strato, ĉe la vitrino de la butiko.

Lena
Vespere! Ĉe la vitrino?

Dora
Jes. Kio mirigas vin?

Lena
Ĉu estas lumigitaj vitrinoj? Ĉu estas lumo en la vespero sur la stratoj? Kaj lanternoj? Ĉu estas permesite lumigi?

Dora
Jes, jes, certe! Jen – tiom simplaj aferoj! Tiom memkompreneblaj! Kaj vi vidos ilin: sunon, kaj vitrinojn de butikoj, kaj lunon. La lunon vi povas vidi eĉ nun – ĉu ĉi nokto estas luna nokto, Zand?

Zand
Jes.

Dora
Se ni nur malfermos la fenestron…

Lena
Ne… kaj tage – ĉu multaj homoj iras sur la strato?

Dora
Jes, Lena, iras multegaj homoj. Eliras el la domoj, eniras en restoraciojn, simple promenas… Ĉu vi volas iri sur la strato, en la suno?

Lena
Jes, kaj kiam pluvas… (subite) Sed mi ne volas ĉiam vidi ilin! Ne, mi ne volas. Ĉiam – ilin…

Dora
Kiujn?

Lena
Tiujn, kiuj antaŭe estis ĉi tie… Ili konis paĉjon kaj panjon. Ili lasis mortigi ilin. Mi scias, ili iras sur la stratoj, ĉiuj – ankaŭ niaj najbaroj, mi ne volas!

Dora
Sed vi ne vidos ilin, ni forvojaĝos. Ni ne restos en tiu ĉi lando.

Lena
Ha, jes, jes… mi forgesis. (al Zand) Malproksimen, jes, kaj neniam – Ĉu vi prenos min for de ĉi tie? Ĉu?

Zand
Jes, Lena.

Lena
Kaj la grafo?

Dora
Kio – kaj la grafo?

Lena
Ĉu li sidos ĉi tie? Ĉiam sola? Ĉiam fermita?

Dora
Sed komprenu, Lena! Li ne sidis ĉi tie fermita ĉiujn tiujn jarojn! Li eliris eksteren, li spiris aeron, iris sur la stratoj. Nur al vi li diris, ke estas malpermesite vidi la sunon.

Lena
Tie – mi scias – tie estas multe da lumo kaj suno. Mi volas eliri! Mi tiom volas eliri!

Dora
Do, ja…

Lena
Sed la grafo – li restos ĉi tie.

Dora
Denove la grafo!

Lena
Denove, denove, denove! Vi ne rigardu min tiel! Vi ne scias. (fingromontras al Zand) Li scias… – Ha, kiam ni sidis fermitaj – kaj morto estis ĉirkaŭe. Morto! Ne, mi ne amas lin – vi ne rigardu min tiel! Eble mi… Estis nur li! Mi volas foriri – sed mi ne povas.

Zand
Lena, aŭskultu – mi diros al vi ion – ion – kiu ne havas vortojn. Mi scias, ke al vi estas malfacile. Mi scias, ke vi kompatas la grafon. Kaj vi pravas – mi komprenas. Ankaŭ mi kompatas lin. Ege kompatas. Sed vi devas foriri. Vi komprenas – malbonas al vi resti ĉi tie! Vi devas vivi. Vi devas esti libera – sen li. Tio kio estis ĉi tie finiĝis. Ĉu vi komprenas, Lena?

Lena
Jes, jes, mi komprenas. Mi volas – mi volas – al iu alia loko, al iu alia lando, for… kaj ne reveni… neniam…

Dora
Do, vi iras kun ni! Kaj plej bone estos, vere, se ni povos forlasi tiun ĉi lokon tuj. (per aferema tono) Sed tiel vi ne povos iri. Ĉu vi havas iujn vestaĵojn tie en via ĉambro?

Lena
(mekanike – ŝi meditas pri iu alia afero)

Dora
Ĉu vi povas rapide malsupreniri kaj vesti vin?

Lena
(silentas)

Dora
Rapidu, Lena, rapidu kaj vestu vin!

Lena
(per tono havanta neniun heziton) Mi restas ĉi tie.

(siltento. Post paŭzo de silentego, eliras la kukolo el la horloĝo. La dek unua. Tuj poste trarompas Zabrodski en la salonon)

Kurteno

AKTO TRIA

(daŭrigo de akto dua: Kiam la kurteno leviĝas videblas Lena kiu tenas sian kapon per la manoj, Zand leviĝas, Dora paŝas al la telefona tablo, Zabrodski eltiras revolveron el sia poŝo kaj turnas ĝin al – ankoraŭ ne eblas scii al kiu li ĝin turnas – Zand saltas al li kaj per rapida bato forprenas la revolveron el liaj manoj, la revolvero falas. Zand metas ĝin en sian poŝon. Samtempe Dora staras tenante la telefonan parolilon kaj provas telefoni).
Zabrodski
(peze spiras) Tiel… Lasu ni la melodramon. La revolvero ne estas ŝargita. Mi forgesis ĝin ŝargi.

(Zand kontrolas la revolveron kaj vidas ke estas la vero. Metas ĝin sur la tablon. Al Dora🙂 Kaj la telefono ne funkcias.

Dora
(kolere kaj minace) Ĝi funkcias. Oni riparis ĝin dume.

Zabrodski
Bone. Vi povos telefoni poste… la policon, mi pensas… se al vi estos necese. Mi ne malhelpos vin.

Dora
(Ĵetas suspektan rigardon sur lin. Zand faras al ŝi geston ke ŝi remetu la parolilon, nevole ŝi tion faras) Ni vidu.

Zabrodski
(sidas senforte. Al Lena) Do, la milito finiĝis, Lena.

Dora
Ĝi finiĝis antaŭ du jaroj.

Zabrodski
La milito finiĝis, Lena. Vi estas libera. Vi povas foriri.

Dora
La milito finiĝas antaŭ pli ol du jaroj. Ŝi povus esti libera jam du jarojn! Sen tio ke…

Zabrodski
Ĉu vi aŭdas, Lena, vi povus esti libera jam du jarojn, kaj pli ol du jarojn, vi povus jam vivi en tiu ĉi paradizo surtera, kiun oni konstruis en ĉiuj landoj de la mondo post la milito. Vi povus vagadi kun rifuĝintaroj, serĉadi laboron, lukti per viaj lastaj fortoj kun la malsato, kun koto, kun malbelo… kaj anstataŭ tio, vi estis kaptita ĉi tie, vi malŝparis viajn plej bonajn vivjarojn kun maljuna homo…

Dora
…kiu trompis vin dum du jaroj.

Zabrodski
(nun li estas preskaŭ mensmalsana) kiu trompis vin dum du jaroj. La aliaj faras tion per pli mallonga tempo. Ili nomiĝas honestaj homoj. Ili venas kun falsaj pretekstoj al domo de homo, rakontas al li historion pri serĉado de libroj, spionas lin, fukciigas la horloĝon kaj trompas du homojn…

Zand
Ni ne spionis vin, ni sciis nenion pri viaj sekretoj. Estis hazardo, ke mi agordis la horloĝon…

Dora
Tuj li diros, ke ni funkciigis ankaŭ la ŝtormon…

Zand
Sinjoro Zabrodski, mi ne scias kion vi travivis, mi ne scias kio igis vin fari kion vi faris – mi klopodas kompreni…

Zabrodski
(malestime) Sinjoro! Ne klopodu! Ni neniam komprenos unu la alian. (al Lena) Do, Lena, vi havas la permeson: Povas vi eĉ helpi ilin liveri min al la polico. Ja sen mi…

Lena
(silentas)

Zand
(kvazaŭ subite ekkomprenante ion) Vi scias tre bone, grafo, ke ŝi ne faros tion. Vi savis ŝian vivon… Nur lasu ŝin pace foriri.

Zabrodski
Ĉu vi aŭdas, kian grandanimon, Lena? Vi povas pace foriri, Lena.

Lena
(silentas)

Dora
Por kiu celo estas ĉiu ĉi parolado? Por kio estas tiuj ĉi trukoj? Ĉu ŝi ne havas okulojn por vidi?

Lena
(silentas)

Zabrodski
Ja vi vidas tion, kion mi faris al vi! Kial vi silentas? Diru al ili vi, ĉion kion vi havas en via koro pri mi… (tenas sian vizaĝon per la manoj) …Ja se mi rakontos, kiu al mi kredos? Se mi rakontos mian vivhistorion kiel ĝi vere estis – se mi diros, ke mi neniam trompis iun ajn (nun sen rimarki, li turnas sin al Zand), ke mi neniam malĉastigis virinan honoron, ke mi neniam eĉ konsideris provi tenti junulinon… Kiu al mi kredos! Kiu kredos al mi, ke vidante tiun ĉi mizeran kreaĵon kuri kaj fali en la arbaro, mi eĉ por unu momento ne pensis pri mi, enirigante ŝin ĉi tien, sur miaj manoj mi tenis ŝin, dum la palaco estis plenplena de armitaj nazioj, kiu kredos, ke en tiuj tagoj mi eĉ ne vidis bone ŝian vizaĝon, pro timo lumigi eĉ en la kaŝĉambro! Kiu kredos al mi, al olda homo, duonmorta, ke la afero komenciĝis inter ni – kaj ne nur de mia flanko – ne nur de mia flanko…

Lena
(kapjesas. Silento)

Zabrodski
…ke la afero komenciĝis inter ni, dum ili estis ĉi tie en la domo, kaj tio, kio komenciĝis, estis por mi – ĉio, ĉio, ĉio… kaj poste… (al Zand) Ĉu vi scias kio estas la timo de olda homo perdi ĉion…

Zand
Mi komprenas, grafo… kaj tamen…

Zabrodski
(subite ekrimarkas, ke li parolis al Zand) Ha! (seke) Mi ege bedaŭras. Ĉio ĉi ne estas bonorde. Mi neniam imagis, ke eblos…

Zand
Ke eblos al vi degradigi vin al parolado kun homoj kiel ni pri vi mem?

Zabrodski
Vi diris tion, sinjoro. Jes.

Dora
(leviĝas) Sinjoro Zabrodski, ni ne volas aŭdi nun vian vivhistorion, kaj analizi vian intiman mondon. Kaj al ni neniom gravas kiel vi rilatas al ni. Al ni unu afero gravas – nur unu afero: Ke tiu ĉi junulino revenu al normala vivo de junulinoj siaaĝaj, ke ŝi forgesu la teruraĵojn kiujn ŝi travivis. Vi savis ŝian vivon – sed nun ŝi scias… kaj ŝi devas decidi ĉu elekti liberan, decan vivon, sen timo kaj trompo, ĉu… – ŝi decidos.

Lena
(silentas)

Zabrodski
(kiu eĉ ne rigardetis Doran dum ŝi parolis. Al Lena) Mi scias, ke vi jam elektis, Lena. Ja vi ĉiam diris al mi, ke vi foriros de mi en la tago, kiam la milito finiĝos. Nu: Por vi ĝi finiĝis ĉi-nokte.

Lena
(silentas)

Zabrodski
Ĉu vi deziras ke mi pardonpetu de vi? Mi ne faros tion. Pardonon kaj indulgon mi petos ĉe alia tribunalo. Kaj kiom koncernas vin – mi bone scias: aŭ vi malbenos min eterne, kaj tiam – la pardonpeto tute ne valoras! Aŭ vi malbenos ilin, post kiam vi vidos tion, kion ili ofertas al vi tie en sia bela kaj libera mondo, en sia “deca kaj ĉasta mondo”. Sed nun vi devas iri al tiu ĉi mondo.

Lena
(silentas)

Zand
Ni lasos al vi tempon ĉion enkonsideri, Lena, kaj decidi laŭ via volo.

Dora
Neniu povos teni vin ĉi tie…

(silento)

Lena
Mi restas ĉi tie. (al Zabrodski) Kun vi…

Zabrodski
(aŭdas tion kiel novaĵon de saviĝo, sed tuj leviĝas kaj parolas kvazaŭ li entenas grandan doloron) Ne. Tio finiĝis. Kompletiĝis. Vi ne restos kun mi ĉi tie.

Lena
Mi volas resti.

Dora
Lena, aŭskultu…

Zabrodski
Kion vi faros ĉi tie nun? Kiu vi estos ĉi tie nun? Ĉu vi estos la edzino aŭ la amaĵistino de la gardisto de la palaco? Ĉu vi vendos biletojn al la turistoj, kiuj venos ĉi tien al tiu ĉi muzeo? Ili, tiuj du – detruis ĉion. Estas plu neripareble: Vi ne estas la palacmastrino, ĉar mi ne estas la palacmastro. Tio finiĝis.

Lena
Kial vi torturas min? Ĉiuj vi! (senespera)

Zabrodski
Lena, rigardu, mi volas ke vi komprenu…

Dora
Sinjoro Zabrodski, ni ĉiuj volas ke ŝi komprenu…

Zand
Lena, vi ja…

Zabrodski
Lena, mi volus diri al vi…

Zand
Sinjoro Zabrodski, ja prefere lasu ŝin pensi kaj decidi. Finfine ŝi devas scii kion ŝi faras. Ĉu ne, Lena?

Lena
(neatendite) Kaj ĉu per tiu ĉi telefono eblas kontakti la urbon?

(mallonga silento).

Zabrodski
Jes…

Lena
Ĉu eblas paroli kun la homoj?

Zabrodski
Jes…

Lena
Ĉu eblas paroli, ekzemple, kun la ĉefurbo?

Zabrodski
Jes, Lena, sed…

Dora
Ĉu vi deziras telefoni al iu? Venu…

Lena
Ne. (ŝultrolevas) Ne. Kial?

Dora
Kial vi do demandis? Eble vi volas, ke mi telefonu?

Lena
Ne (al Zand) Mi nur volis scii, ĉu eblas. Vere…

(Lena ree sinkas en siajn pensojn, kvazaŭ ne pri ŝi oni nun parolos)

Zabrodski
Mi ne volis devige teni vin, Lena. Mi ne volis trompi vin. Sed mi trompis vin… mi tenis vin devige… mi sciis, ke venos tago, kaj ĉio detruiĝos…

Dora
Sinjoro, sed kial vi malhelpas al ŝi pensi kaj decidi! Vi daŭre okupiĝas nur pri vi mem. Vi eĉ nun ne pensas plu pri ŝi.

Zabrodski
Estis mondo, Lena, kiun nur vi maj mi vivis, nur ni vivis en ĝi…

Lena
(kvazaŭ vekiĝas de sonĝo kaj daŭre sonĝas) Kaj ĉu vi malfermadis la fenestrojn?

Zabrodski
Kiujn fenestrojn?

Lena
Tiun ĉi fenestron – ĉi tie!

Zabrodski
Ĉu tiun ĉi?

Lena
Jes… ĉi tie. Tiun ĉi!

Zabrodski
Mi – foje – dum la tago – jes…

Lena
Kaj nokte?

Zabrodski
Ne – nokte mi ne malfermadis – ĉiujn tiujn jarojn…

Lena
Sed ĉu estas permesate? Ĉu estas permesate? Malfermi la fenestron nokte, ĉu estas permesate?

Zabrodski
Permesate.

Dora kaj Zand
(samtempe) Kion vi faras?

Lena
(ne atentas pri ili. Revenas al la fenestro kaj aperte malfermas ĝin. La salono estas inundita de luna lumo. Lena supreniras kaj sidiĝas sur la fenestran sojlon. Ĉiuj moviĝas al ŝi, estas momento de timo ke ŝi faligos sin el la fenestro. Sed ŝi nur eligas sian kapon eksteren kaj elbuŝigas vokon, kvazaŭ vokante iun en la ĝardeno, aŭ ene de granda arbaro. Ili rigardas ŝin konsternitaj. En la luna lumo ŝi estas – vizio. Ŝi rektigas sian sidadon kaj parolas al ili kaj al si:)

Tia luna nokto… Tie – ekstere estas luna nokto. Kaj ne estas milito! Estas permesite krii, aŭskultu! (ree vokas en la ĝardenon) Kiom da jaroj! Kiom da jaroj mi revis, ke estos permesite… bonvolu, venu, kriu ankaŭ vi, parolu laŭte! Estas permesite nun, permesite, ne estas nazioj, neniu venos por mortigi nin… (denove rigardetas eksteren) Tiu ĉi aero! La ĝardeno estas malseka pro la pluvo. Ĉu vi scias, kiu odoro estas tiu? Estas la odoro de la tero post la pluvo! Mi ne forgesis ĝin… Eble tio estas la sola afero kiun mi ne forgesis… Sed estas tiel, nun! Tio estas odoro… putraj folioj, jes! Kaj fungoj… tio estas odoro de fungoj, jes! Kuri en la ĝardeno – nudpieda… Mi ĉiam revis, ke venos tia momento kaj mi malfermos la fenestron. Ke mi tuŝos la foliojn kaj la branĉojn, kaj la gutoj el la tegmento falos sur mian kapon kaj malsekigos miajn harojn. Jen kiel nun. (pasigas siajn harojn en la manoj, ridas) Estas tiel! Kaj tie estas ĝardeno… kaj… (kantas mallongan muzikan frazon eksteren) Iam, en la printempo, ĉu vi memoras, grafo – ĉu vi memoras? – Mi tiom petis vin – mi tiom volis flari la printempan odoron deekstere – mi petis vin – (subite al Dora kaj Zand, kvazaŭ perceptas ilian ekziston kiel memkompreneblan) Ĉe mi en la ĉambro, tie sube, tie entute ne estas fenestro… mi tiom sopiris – freŝa aero! Mi tre timis… sed mi tiom volegis spiri tiun aeron! Kaj vi tiam elŝaltis la lumon kaj malfermis mallarĝan fendon. Kaj el la ĝardeno envenis la odoro de la nokto… Aĥ, mi pensis ke mi freneziĝas! Tio estis feliĉo. Estis mirinde, grafo, ke vi permesis al mi tiam malfermi la fenestron… (subite kaptas la realon) Sed tio estis ĵus antaŭ kelkaj monatoj! Jam ne estis nazioj, jam ne estis… sed mi jam povus, se mi scius, kuri en ĉi tiu ĝardeno… mi povus ankaŭ tiam malfermi la fenestron, paroli laŭte, krii, krii – kiel ĉi-nokte… mi povus ĉion. Ĉion… sed – granda Dio – kvar monatojn! Du jarojn! Du jarojn kaj duono! – Mi volas aeron, mi volas kuri, iri, iri…mi volas, – Dio mia! (eksilentas, aŭskultas) Silento. Ne estas birdoj en la ĝardeno, post la ŝtormo, aĥ, ja tio estas nokto…

(ŝi saltas el la fenestro. Pasas preter ili rapidege, tre leĝera. Aliras al la murtapiŝo, premas ion, malaperas silente malantaŭ la muro).

Zabrodski
(la unua kiu komprenis tion kio okazis, saltas al la kaŝpordo kaj pugne frapas ĝin)

Dora kaj Zand
(krias) Lena, Lena!

(neniu respondo)

Dora
Lena (neniu respondo) Ŝi  ŝlosis la pordon deinterne.

Zand
Kaj ĉu ne eblas malfermi?

Zabrodski
(nun subite per absoluta kalmo) Ne eblas.

Zand
Ĉu vi ne havas ŝlosilon?

Zabrodski
Ne.

Zand
Mi certas, ke eblas malfermi la pordon, mi certas.

Zabrodski
Ne…

Zand
Iru kaj alportu ŝlosilon, se vi ne havas ĝin ĉe vi; ŝi ja havas venenon, venenon ŝi havas kaŝitan en sia brusto…

Zabrodski
Venenon? Jes…

Zand
Venenon, mi diras al vi, ĉu ni ne komprenas?

Zabrodski
Venenon… mi scias… Dio juĝos inter ni –

Zand
Eble vi ĉesu jam finfine pensi pri vi mem! Donu la ŝlosilon!

Zabrodski
Mi ne havas ŝlosilon, mi diris.

Zand
(tenas lin forte en lia mano) Donu la ŝlosilon, donu ĝin tuj. (premas lian korpon) Tuj, mi diras al vi.

Zabrodski
(ĝemegas pro la doloro kiun Zand kaŭzas al li) Mi ne havas… Tio ne malfermiĝos. Ĉesu!

Zand
(lasas lin) Sed ŝi mortos… Tie, nun ŝi perdos sian vivon!

Zabrodski
La mortintoj ne mortas dufoje, vi ja aŭdis…

Zand
Sensencaĵoj! Kiu scias kion ŝi faras nun tie!

Zabrodski
(sidiĝas en la fotelo) Kiu?

Zand
Ne ŝajnigu vin stulta. Mi diras al vi, ke ŝi havas venenon, tio estas danĝera.

Zabrodski
Pri kiu vi parolas?

Zand
(al Dora) Jen, nun li tute freneziĝis…

Zabrodski
Ne mi tute freneziĝis, sinjoro. Mi demandas vin, pri kiu vi parolas?

Zand
Pri Lena, damne!

Zabrodski
Pri kiu?

Zand
Pri la junulino, kiu ĵus estis ĉi tie, antaŭ duonminuto.

Zabrodski
(kviete) Ĉi tie ne estis iu ajn krom ni tri.

Dora
(la streĉo kaj la laceco venkis ŝin, ŝi nun komencas perdi la senson de la realo) Kiel povas esti – ke ne estis iu ajn?

Zabrodski
Neniu estis ĉi tie. Estas sonĝo kiun vi sonĝis, sinjorino. Aŭ daŭre sonĝas. En tiu ĉi salono estis nur ni. Vi, sinjorino, sinjoro Zand kaj mi. Tri. Neniu alia krom ni estis ĉi tie.

Dora
Sed mi vidis ŝin, mi parolis kun ŝi. Mi tuŝis ŝin. Ŝi estis ĉi tie, ĵus antaŭ unu momento. (rigardas lin per gapaj okuloj) Ŝi ŝajnis tute reala…

Zabrodski
(ekridas) En sonĝo, la sonĝo ŝajnas tute reala. Ŝi ne estis ĉi tie. Vi sonĝis.

Zand
Sed mi ne sonĝis! (aliras la murtapiŝon, rigardas al Zabrodski minace)

Zabrodski
Bonvolu!

Zand
(levas la tapiŝon. Malantaŭ ĝi malkovriĝas blanka, nuda muro) Strange!

Zabrodski
Ja, strange. Tre strange, gesinjoroj. Vi atakas min. Parolas pri iu ŝlosilo. Ambaŭ halucinantaj. Ja vidu mem – neniu estis ĉi tie. Neniu estas ĉi tie, ne povas esti.

Dora
Sed ja… estis ĉi tie antaŭ unu momento tiu junulino. Lena. Ŝi ekaperis kiam sonis la horloĝo. La kukolhorloĝo. Ŝi rakontis, ke ŝi estas ĉi tie en la kaŝĉambro… tri jarojn. Ŝi estis… klare, ke ŝi estis, jen – eĉ la fenestro estas malfermita…

Zabrodski
(al Zand) Ĉu vi ne vidis kiel aliris la sinjorino al la fenestro kaj malfermis ĝin? Kaj poste ŝi kriis ion en la ĝardenon.

Dora
Mi?

Zand
Mi vidis kiel Lena aliris la fenestron, kaj melfermis ĝin, kaj kriis, kaj kantis kaj parolis al la nokto. Mi vidis kaj mi aŭdis.

Dora
Ankaŭ mi.

Zabrodski
Jes, jes… Tio estas stranga fenomeno, gesinjoroj. Du homoj kune halucinas la saman halucinon.

Zand
Ne esperu, ke mi kredos tiajn fabelojn.

Zabrodski
Tiajn fabelojn vi ne kredas, sinjoro, sed tion ke junulino povas, aŭdinte voĉon de kukolo eliri el muro sen signo de pordo, vi kredas! Tion ke sidas ĉi tie dum paca tempo kaptita fraŭlino dum tri jaroj, vi kredas.

Dora
Tio… Zand, kio okazas ĉi tie?

Zabrodski
Ha, kio okazas ĉi tie! Mi ja vidis, sinjorino, kiom laca vi estis ĉi-vespere antaŭ ol ni disiĝis, kaj kian timon kaŭzis al vi tiu ĉi palaco.  Vi estis en stato de ekscito de nervoj jam ekde la komenco de la nokto, kaj mi imagas al mi tute bone, ke ĉiuj teruraĵoj, kiujn vi vidis en via laboro, ĉiuj doloregoj kiujn vi atestis, ĉiuj sortoj de la infanoj kiujn vi trovas ĉi tie… jes, ne estas simple, ĉio ĉi povas akumuliĝi al ia stranga halucino en ŝtorma nokto en tia domo, kiu aldone al ĉio, havas tian mastron, kiu proklamas sin morta… eble mi faris malbonan ŝercon, sinjorino, pardonu al mi…

Zand
Sed mi…

Zabrodski
Vi rememoru, sinjoro – vi ja vundiĝis dum la milito – vi ne estas tute sana – ĉu vi ne vidis iam en viaj halucinoj, tiaspecan koŝmaron, tio estas – dum la febro, dum la deliro?

Zand
Bonvolu, sinjoro Zabrodski, ne tio estas la tempo por okupiĝi pri nia psikologio.

Zabrodski
Sed pri kio mi povas okupiĝi, dum antaŭ mi staras du homoj kiuj vidas fantomojn kaj demonojn kie ili ne estas?.. Jen la fonto de tiu ĉi fantazio, ja dum nia konversacio ĉe la te-tablo ni parolis pri tio, sinjorino. Vi demandis min, ĉu fantomoj ne iradas ĉi tie. Kaj mi diris, ke ili iradas. Kaj tiam vi informis min, sinjorino – ke vi, kutime tre kuraĝa – vi diris al mi, ke vi ne timas de ili, kaj tiam diris mi, ke la realo…

Dora
Estas pli terura…

Zabrodski
(emfaze) Jes, la realo estas pli terura. Kaj tio kio estis ĉi tie estis sonĝo. Mi ne estas granda sciulo pri psikologio, sed ŝajnas al mi, ke mi legis en iu libro, ke okazas, ke du homoj vidas ĝuste la saman halucinon, se sur ili aplikiĝas ĝuste la samaj impresoj – ne nur sur du, kelkfoje sur amasoj… la hindoj, ekzemple, scias bone, kiel okazas tiaj aferoj. Sed nun trankviliĝu, mi ja estas kun vi… Ĉiukaze, interese, kiel tio estis, fakte?

Dora
(nun komplete kapitulacias al li) Zand agordis la horloĝon. La horloĝo sonis dek fojojn. Kaj tiam, el la muro eliris Lena…

Zabrodski
Jes, tiel, ekzakte tiel vi rakontis ankaŭ antaŭe. El la muro!

Zand
Ne el la muro. Kiel vi misprezentas la vortojn. Vi scias tre bone: Ŝi eliris el la kaŝĉambro kiu estas sub tiu ĉi tapiŝo.

Zabrodski
Kaŝpordoj ekzistas nur en romanoj por dekkvinjaraj knabinoj… Estas tie neniu kaŝpordo. Vi ja vidis per propraj okuloj.

Zand
Sed ŝi estis tie.

Zabrodski
Ĉu vi volas konstati plian fojon? (stariĝas, aliras la surmuran tapiŝon, levas ĝin) Do! (neniu pordo estas videbla. Zand palpas denove) Tiel! Nur en romanoj okazas tiaj aferoj… En romanoj, en sonĝoj. Ĉu Lena, vi diris, estis ŝia nomo?

Dora
Jes.

Zabrodski
(residiĝas) Lena – bela nomo. Jes… ankaŭ mi sonĝis. (sen rimarki li sinkas en deliron) Lena ŝi nomiĝis. Unu tagon ŝi venis al mi – kaj estis kvazaŭ revenis al mi la tagoj de mia junaĝo… kaj se iu el ni subite mortus – tio estus nur etapo al alia realo, pli intensa… ĉar la realo estis sonĝo. Ni ĉiuj sonĝis.

Zand
(severe) Ni tuj vidu! (ŝaltas la lumon).

(je la elektra lumo ĉio fariĝas tuj pli reala. Zand aliras al la tablo).

Zand
(tre lucida) Kaj nun mi diras al vi, grafo, nun komenciĝas via vera krimo – per tiu afero kiu estas farata tie malantaŭ tiu netrovebla kaŝpordo… Eble ni jam malfruis. Sed eble – Donu tuj la ŝlosilon!

Zabrodski
Mi ne havas ŝlosilon…

Zand
(provas preni la revolveron) Ha, damne! (remetas la revolveron).

 
Dora
(nun ŝi plene vekiĝis) Sed la telefono funkcias! (aliras la telefonon).

Zabrodski
(dum Dora provas sensukcese kontakti la necesan al ŝi numeron) Ĉu vi pensas ke ekzistas pli terura afero ol tiu kiun vi faris al mi? Ĉu vi entute pensas, ke vi timigos min per pistoloj? Ja al mi ŝi estas miloble pli kara ol al vi.

Dora
(al la telefono) Halo! Halo! Ne estas respondo, diable! (al Zabrodski) Tion oni ankoraŭ vidos. Halo!

Zabrodski
(al Zand) La vero estas, ke mi ne havas ŝlosilon… kion mi povas fari? Tie fermiĝas tiel, ke nur tiu, kiu sidas interne povas malfermi…

Zand
Kial vi ne diris tion tuj?

Zabrodski
Mi diris, vi ne aŭskultis…

Zand
Sed ŝi havas venenon…

Zabrodski
(ne aŭskultas. Estas ensorbita en si mem. Murmuras) Kaj la venkinton – ne trafos la dua morto…

Dora
(ĉe la telefono) Tio ne helpos vin! Halo! Halo!

(samtempe malfermiĝas la kaŝpordo, kaj ĉar ĝi malfermiĝas malrapide, videblas ke ĝi estas ligita al la libroŝranko. Tio estas, parto de la breto konsistigas la pordon. Eliras Lena vestita de vestaĵoj kiuj estis, verŝajne, sur ŝi, kiam ŝi fuĝis el sia hejmo. Tiel simple vestita, ŝi estas eĉ pli infaneca ol antaŭe, sed la halucina spirito ne plu ŝvebas super ŝi, ŝi estas, simple – junulino iom timigita.)

Lena
Mi ŝanĝis la vestaĵojn… Ja ne eblis iri tiel… (al Dora kaj Zand) Ĉu vi prenos min?

Dora
(pendas la parolilon) Tiel! (per tono je kiu ŝi estas kutimita en sia laboro kun la junularo) Ja kia demando estas tiu!

Lena
Mi ne plu povas… mi deziras – spiri aeron – ekstere.

Dora
Ĉu vi havas ankoraŭ proprajn aĵojn?

Lena
Ne. Mi venis ĉi tien tiel.

Dora
(al Zand) Ĉu vi havas litkovrilon? Ĉu nun, kiam la ŝtormo finiĝis, ne eblos veturi?

Zand
(silentas, rigardas Zabrodski, Lenan – senteblas, ke al li estas plej malfacile adaptiĝi al tiu ĉi lucida tono) Jes… ni povas… se sufiĉos…

Dora
Ni prenos benzinon en la proksima deĵora stacio. (al Lena) Mi nur kolektos miajn aĵojn, tie en la ĉambro. (al Lena) Ni tuj ekvojaĝos. (iras al la pordo de sia ĉambro).

Lena
(aliras al Zand. Staras apud li kvazaŭ petanta defendon kaj azilon. Diras kvazaŭ sin ekskuzas) Mi malfermis la fenestron… kaj poste… mi deziras spiri aeron ekstere…

Zand
Jen baldaŭ vi spiros aeron, Lena. Kaj nun… Ĉu vi volas ke mi eliru por momento?

Lena
(panike) Ne, ne!

Zabrodski
(rigardas ŝin) Mi ne haltigos vin. (al Zand kiu faras geston kvazaŭ deziranta eliri) Bonvolu ne, sinjoro. Restu ĉi tie! Al ni ambaŭ – al ŝi kaj al mi – ne estas plu kion diri unu al la alia. Por ni tio finiĝis! Vi estis kaj ne estas plu – mi estis kaj ne estas plu.

Lena
(ĵetas demandan rigardon al Zand. Zand faras kuraĝigan geston. Al Zabrodski, kun peno) Grafo…

Zabrodski
Ne. Ne necesas, Lena. Vi devas foriri tiel. Vi devas forgesi ĉion, se vi volas vivi tie… en ilia mondo.

Zand
(ektenas la manon de Lena) Ŝi vivos tie.

Zabrodski
Verŝajne tio estas la sola mondo kiu estas realo nun. Realo de vekaj homoj, kun malfermitaj okuloj. Vi elektis ĝin, kaj vi devas akcepti vian elekton. La sonĝojn endas forviŝi el la koro.

Lena
(ree petas per rigardo azilon ĉe Zand).

Zand
Finiĝintaj sonĝoj – ilin oni ja ĉiukaze forviŝas el la koro… sed la sonĝoj ne finiĝas kun la vekiĝo. En la mondo de vekaj homoj estas sonĝoj – multaj sonĝoj. Oni sonĝas ilin alimaniere… (vidas ke ŝi rigardas tra la fenestron) Jes – tie en la ĝardeno. Tie estas arboj. Estas pliaj ĝardenoj kaj arboj. Oni povas, ekzemple, eble vi ankoraŭ memoras – oni povas kuŝi sub arbo – kun malfermaj okuloj. Supre estas ĉielo tra la branĉoj… jes… kaj eble vento. Kaj oni sonĝas… tiel… kun malfermaj okuloj… La vekaj homoj… sonĝas revante…

Zabrodski
Tiel ili pensas! Pensas ili tutsimple naive, ke vere ili sonĝas. Granda pekulo mi estas, Lena, mi pekis kontraŭ vi – en mia feblo. Sed veran sonĝon mi donis al vi! La sonĝo estis vero – kaj se ĝi enhavis grenon da mensogo… kiu el ni ne mensogis, Lena?

Lena
(tenas la fadenon de la amuleto kiu estas sur ŝia kolo).

Zabrodski
Ha, ĉu vi ne pensas, ke vi trompis min? Mi sciis. Vi tenis vian morton kun vi la tutan tempon kaj al mi vi ne malkaŝis tion.

Zand
Kaj nun ŝi lernos ion pri la vivo. Ne ĉion – ne ĉion samtempe. En la lastaj jaroj ni ĉiuj lernis ne malmulton pri la morto. Ni lernis… jes… ke la morton eblas foje ekkoni en unu momento. Sed por ekkoni la vivon oni devas lerni multon, iom post iom, kaj ne facile – por tio necesas la tuta homa vivo, kaj nur tiam – eble tiam oni scios ion… sed, (ridetas) tio indas.

Zabrodski
(rigardas ŝin nun, kvazaŭ vidante ŝin la unuan fojon) Jes, Lena, la tuta vivo. Vi estas… tiom… juna, Lena.

Dora
(eniras vestita, kun surtuto kaj sako) Do… ni pretas. Ni iru, Zand. Venu, Lena. Saluton, sinjoro Zabrodski…

Zand
(rigardas, volas etendi manon. Hezitas, Zabrodski ne vidas lin. Li faras etan kapklinon – ŝultrolevas. Foriras)

(ĉiuj tri fortiras. Lena ne rigardas al tio, kion ŝi postlasas malantaŭ si, ŝi penas iri tuj apud Zand, kvazaŭ petanta en li azilon de sia pasinteco. Ili eliras. Post ilia eliro, aliras Zabrodski al la fenestro, faligas la kurtenojn, elŝaltas la flankan lumon, tiel ke lumas nur la malgranda lumo de la komenco de akto dua, sidiĝas en la fotelo, senmove, kvazaŭ li estas unu el la aĵoj kunservitaj ĉi tie en la muzeo. Eliras la kukolo el la horloĝo, vokas dek du fojojn).

Zabrodski
(levas malrapidege sian kapon al la horloĝo) Meznokto.

Kurteno

[1] En surscenigoj eksterlande aldonu: “Ĝi signifas ‘Junularan Enmigron’”