Pri tradukado de poezio

Kelkfoje la vivo kondukas nin hazarde al novaj neplanitaj direktoj. Tiel mi komencis traduki poezion al Esperanto – nur pro eraro...

En 2015 okazis en Jerusalemo internacia librofoiro, kaj la Esperanto-Asocio en Israelo starigis standon kun libroekspozicio en Esperanto. Mi vizitis tie, kaj hazarde vidis libreton kun tradukitaj kantoj el la hebrea. Mi trafoliumis ĝin, kaj konata kanto frapis miajn okulojn – ĉar la teksto estis verkita de mia patrino, Leah Naor, kiu estas konata poetino en Israelo. Mi legis la tradukon kun intereso, kaj surpriziĝis vidi, ke en la lasta linio, kiu estas la kulmino de la tuta poemo, estas tradukeraro. La tuta signifo estis maltrafita.

Mi vidis, ke estas facile korekti la eraron. Mi denove legis la tradukon, kaj tiu ŝajnis al mi pala, kun tre elementaj rimoj, je la nivelo de "vi" kun "mi" ree kaj ree. Mi provis plibonigi ĝin, kaj trovis, ke temas pri malfacila tasko. Mi ne sukcesis. En tradukado de poezio, tri apartaj faktoroj devas esti konservitaj - la ritmo (ĉar la kanto estas komponita), la rimoj, kaj la fideleco al la fonto. Ĉiu el tiuj faktoroj tiras en malsaman direkton, kaj la rezulto povas esti tre malproksima de la originalo.

Mi decidis provi mem traduki alian kanton. Mi elektis tre konatan kanton en la hebrea, kiu havis grandan avantaĝon – ĝi entenas nur ok liniojn. Temis pri la kanto "Dua Birdo" de Natan Zaĥ Jen mia unua traduko:

Ĉi tiu traduko ŝajnis al mi bona. Mi sentis ke la traduko konservis iel "la spiriton" de la kanto. Estas ia magio en la hebreaj linioj, kaj mi sentis similan magion en la tradukita versio.

Tio ŝajnis al mi strange. Kiel Esperanto, kiu estas artefarita lingvo, kapablas atingi tian precizan kaj naturan esprimon? Mi provis traduki la kanton en la anglan. Mi scias la anglan multe pli bone ol Esperanto. Mi uzas ĝin en la laboro ĉiutage. Sed la angla traduko estis pala. La magio estis perdita survoje, kaj restis apartaj vortoj de laŭvorta traduko.

Kio okazas ĉi tie? Mi komencis traduki pliajn kantojn, plejparte komponitajn poemojn. Estas bela kutimo en la israela kulturo – poemoj verkitaj de poetoj eatas komponitaj, kantataj kaj multfoje fariĝas tre popularaj. Mi decidis diskonigi tiajn poemojn al parolantoj de aliaj lingvoj per Esperanto.

Kaj tiel estis. La magio aperis denove, kaj pliajn fojojn. Sed kial Esperanto ebligas traduki poezion? Esperanto havas internajn limigojn, kiel konstantan akcenton kaj la akuzativon. Aliflanke la lingvo havas fleksan vortordon, kaj ebligas krei kaj kunmeti vortojn laŭvole. Iel la tuto donas al la lingvo la kapablon adaptiĝi kiel kameleono al ajna stilo kaj tipo de poezio.

Mi afiŝis kantotradukojn en la Esperanto-forumo de la israela retejo Tapuz, kaj legantoj komentis kaj proponis plibonigojn kaj ŝanĝojn. En Esperanto-aranĝoj oni komencis kanti la tradukojn - fare de Enrica Arbib, Doron Modan, Ŝoŝja Be'eri Dotan kaj Israela Becker. La duopo Kajto el Nederlando registris du tradukojn el la angla. Israela Becker registris en profesia studio ses kantojn.

Jen la traduko de la poemo "En lando de mia am'" de Leah Goldberg:

Oni povas vidi, ke foje mi iom ŝanĝas, por ricevi fluan kaj naturan tradukon. Origine estis flago sur la turo, kiu rimiĝas kun la pilgrimo (hebree). En la traduko en la aero sonas kanto, kiu rimiĝas kun pilgrimanto. Foje la ŝanĝoj estas pli grandaj, kiel en poemoj pri la cionisma etoso, kie laŭvorta traduko ne estos komprenata de ne-israela leganto. Tiel en la sekva kanto de Yoram TeharLev mi transdonis la cionismajn konceptojn de valo, vinberejo, ĝojo de juneco, plugado kaj semado al homa universala kampo:

Mi montris la kantojn al mia patrino, kiu estas konata poetino en Israelo. Ŝi ne komprenas Esperanton, sed ŝi tre ĝojis vidi, ke mi alproksimiĝis al poezio. Ŝi havis ŝancon helpi. Julia Sigmond petis min traduki siajn poemojn al la hebrea, en libro de tradukoj al multaj lingvoj tra la mondo. Mi ne havis sperton pri tradukado en la hebrean. Unu el la kantoj, "Doloro", konsistis el linioj de nur po tri silaboj. Julia informis ĉiujn tradukistojn, ke se ili ne povos traduki per tri silaboj, tiam ili rajtas traduki per pli da silaboj. Mi montris la poemon kaj mian tradukon al mia patrino. Ŝi diris al mi, ke la strukturo de tri silaboj en linio ĉi tie estas esenca, ĉar ĝi donas al la kanto ritmon de ploro, kiu kreas fortan influon sur la leganto. Jen la Esperanta fonto kaj la hebrea traduko de "Doloro", farita kun ŝia helpo:

Kaj por legantoj, kiuj ne parolas la hebrean, jen traduko el la angla - la kanto "Something" de La Beatles. Mi tradukis dek el iliaj plej konataj kantoj.