István ERTL
Monato 2013/01
– Szia, öreg! – la du hungaraj vortoj elruliĝis kun perfekta prononco, sed laŭ tembro pli kutima ĉe ludistoj de bluso ol de madjara muziko. La masiva korpo, tenata de tola faldseĝeto kun dorsapogilo, apenaŭ moviĝis ĉe la ekparolo. Sándor rigardis nekredeme al la dikaj lipoj, la blindula bastono, la blanka stoplobarbo kontrasta al la falta nigra haŭto, kaj al la ruĝaj brikoj de Top Notch Barber Saloon. Li ripetis:
– Igen, Dobos Delight – konfirmis la blindulo, sed lian igen oni povus nun miskompreni kiel again. – Just next door – li daŭrigis angle. – Mi celas: estis en la najbara domo.
Sándor Fekete jam suspektis tion, kiam li ĵus ekzamenis la malplenajn montrofenestrojn de la apuda lokalo. Ne pli ol tri metrojn larĝa ĉe la stratfronto, diveneble la vendejo sesoble pli profundis malantaŭe. Surprizis lin ke la vitron ne anstataŭas krucplakaĵo, kiel oni vidas ĉe tiom da fiaskintaj komercejoj de Little Hungary. Kvazaŭ hieraŭ oni evakuis la bakejon – eĉ, restis sur la prezentilo antikva pesilo kaj klasika kasmaŝino.
– Dobby estis bona ulo – kapklinis la sidanta nigrulo. Sándor eksentis sin rolanto de lant-flua road movie, en kiu la spektanto nun ŝanĝus epokon, kaj vidus, retrofulme antaŭ la okuloj, la orajn tempojn de Buckeye Road, kiam Dobos estis nur unu el dek konkuraj kukejoj. La tempojn antaŭ cent, antaŭ eĉ nur kvindek jaroj, kiam ĉi tie floris Eta Hungario. Tiam Klevlando, Ohio, havis la famon esti, post Budapeŝto, la dua plej granda hungara urbo tutmonde. Kia Bruklino por judoj kaj Bostono por irlandanoj, tia Klevlando por hungaroj.
– Vi konis do la posedanton – instigis Sándor, kvankam li perceptis senpaciencon en sia misparkita lu-aŭto. La du filoj kaj la edzino certe ĝuis la usonan vojaĝon delonge planitan, sed ne entuziasmis pri detalaj esploremoj de la familiestro, des malpli en dubaj kvartaloj foraj de turisma ĉefintereso.
– Nu, posedanto li ne estis, kaj envere li ne nomiĝis Dobby. Sed estis li kiu tenis la lokon viva en la lastaj jaroj.
– Do, lia vera nomo estis ...
– Tion neniu sciis, aŭ neniu diris. Nu: Dobby, simple pro Dobos Delight, klare. Sed homo, se vi volas aŭdi pli, pagu al mi bieron. Angule de la 125a vi trovos. Estas je du paŝoj.
Sándor kelkvorte avertis la edzinon, kaj ekpiedis laŭ Buckeye Road, al la 125a strato. Sinsekvis Kapelo de Paco, Funebrejo Banton-Thorne, la Origina Apostola Kunvenejo de Pekliberigo: ĉio kio ne bankrotis ĉi-kvartale, ŝajnis rilati al bezonoj pli spiritaj ol korpaj. Bieron li tamen trovis fine, ĉe bakejo-vendejo, ĉiucela kaj tutdiurna. Jen diferenco, li pensis: tro speciala, Dobos Delight funkciis en siaj finaj jaroj jam nur kiel distanca liverejo, laŭ lia hieraŭa konsulto de dobosDelight.com, retloko ne forviŝita. Forviŝitaj tamen estis multaj el ĝiaj klientoj, tiuj el la elmigraj ondoj de 1956 kaj de pli frue. „Krom niaj famaj Strudeloj (vidu apartan liston), ni liveras ankaŭ – Nuksajn Rulaĵojn – Papavajn Rulaĵojn – Kremfromaĝajn Kukojn – Rusajn Te-Biskvitojn – Acidkremajn Kukojn”, reklamis plu la reto, majuskla voĉo por minuskla publiko. Naŭdekkvin-jarulino el Havajo foje pagis 75 dolarojn por liverigi al si strudelojn je 20 dolaroj, rakontis rilata artikolo. Iu alia ĉiusemajne mendas te-kukojn kun frambe nuksa gusto.
Kiam Sándor revenis kun seso da Budweiser-skatoloj freŝaj je tuŝo, li miris trovi la blindulon ne nur staranta, sed frontanta ĝuste la vakan vitrinon de la eks-kukejo.
– Ĉiam la sama Bud ... diabla piso ... – li grumblis, sed rapide elŝovis manon por kapti etenditan bieron. – Mi estas Chuck – li gruntis post longa gluto.
– Sándor.
– Sanyi, he? – ridetis mult-scie la oldulo. – Mi konis multajn Sanyi ĉi tie. Kaj multajn Laci, kaj Pista, kaj Feri. Unu Feri estis kun mi en Koreujo. Baszd meg anyád, Chuck, li ĉiam diris al mi. Ne revenis.
– Do, estis ia hungara kvartalo ĉi tie ...
– Ia? Kvartalo? Hungario mem estis ĉi tie, homo. Ne nur la bakisto, ankaŭ la buĉisto, la tajloro, la restoracioj ... ĉio hungara. En kvindek ses Pista diris al mi: Chuck, vi scias kio estas pafilo, do vi venos kun mi al Debrecen por bruligi pugojn de rusaĉoj. Kiam ili vidos vian nigran faŭkon, ili ektimos kaj forkuros. Ĉar lia patro estis el Debrecen, la patro de Pista. La filo jam naskiĝis ĉi tie, en Honeydale Avenue. Kaj post kvindek ses venis pliaj dek mil hungaroj al Klevlando, imagu. Tiam ... Mindenki magyarul beszélt itt. Ankaŭ mi, por labori en la ateliero Takács. Kaj por paroli al la knabinoj. Sed tiuj tamen preferis siajn proprajn knabojn. Certe ne negron. Kaj nun mi jam amase forgesis ... Neniu kun kiu paroli la hungaran.
Chuck glutis longan tiron da biero.
Sciante la respondon, Sándor ne povis ne demandi:
– Sed kien iris la hungaroj?
– Kien iris? Al tombejo, certe. Kaj iliaj infanoj iĝis usonanoj. Iris loĝi en la antaŭurboj.
Sándor memoris ke la lasta letero de lia onklo, en 1998, venis el iu Westlake – certe unu el tiuj novaj loĝlokoj.
– Do, vi konis Dobby ...
– Konis, ĉu konis ... Ĉiu konis Dobby, kaj neniu konis. Mi neniam manĝis tiajn hungarajn kukaĉojn de post la knabaĝo, neniam eniris lian butikon. Sed se ajna bubo aĉetis nur unu bulkon ĉe li, tiu ne eliris sen kroma suĉbombono. Marika ne povis havi infanon, oni rakontis, do ...
– Marika: la edzino?
– Ĉu ŝi portis ion sur la ringofingro – ja ne mia afero. Sed certe ili restis kune kvardek jarojn. – Chuck levis alten sian Budweiser, kvazaŭ por tosti. – Sen Marika ... Dobby freneziĝus, mi kredas. Kiam oni forpafas vian fraton apud vi, kaj vi devas kuri ĝis la alia fino de la mondo, kaj poste via edzino mortas pro kancero, kaj ...
– Sed kiel vi scias tion se vi neniam eniris la bakejon?
– Mi ne eniris. Dobby eliris. Kiam vi fumas unu pakon tage, vi ja devas. Pli frue estis du pakoj. Mi havis tiun vendejon fronte, ĝis ĉio komencis kolapsi antaŭ deko da jaroj.
– Ĉu ankaŭ Dobos Delight?
– Dobby estis tiu, kiu eltenis preskaŭ plej longe el ĉiuj malnovaj, seriozaj lokoj. Kiam homoj komencis malpli venadi, lia bofilo elpensis tiun vendadon tra komputilo. Eĉ ĵurnalisto el The Plain Dealer venis raporti pri tio. Oni ŝercis ke liaj kukoj iĝos ŝtone sekaj kiam ili atingos Kalifornion.
Chuck eligis strange sekan sonon. Jen lia rido, komprenis Sándor.
– Kaj ĉu bone prosperis la komerco tiel?
– Ĉu bone, ĉu ne bone ... Dobby ne estis homo kiu plendas. Sed ĉiam pli ofte eliradis por fumi. Same kiel mi.
Malfermiĝis pordo de la lu-aŭto. La edzino de Sándor ekpaŝis al ili. Sándor gestis ke ne longe daŭros.
– Kiam fermiĝis la bakejo?
– Ĝi estis kvazaŭ jam fermita antaŭ ol ĝi ĉesis funkcii. Ju malpli da hungaroj, des malpli da laboro por Dobby. Kaj se tamen aperis iu malnova kliento, tiu forestis jam jarojn el la kvartalo, do ofte nur iris trinki glason kun Dobby, por babili pri malnovaj tempoj. Kaj tiam Marika tenis dume la butikon sola. Ŝi grumblis, kompreneble.
La biero en la mano de Sándor komencis perdi sian freŝon. Li trinkis kelkajn gutojn, sed ne povis egali la ritmon de la oldulo. Tiu nun babilis plu eĉ sen demandoj.
– Do, unu tian fojon, kiam Marika restis sola, venis mezaĝa ulo kaj petis ĉu eblus fari migdalan torton por la tago poste, por la sesdeka naskiĝtago de la patrino. Marika diris ke migdalaĵo tiel rapide ne eblas, sed ja iu ajn el sep aliaj specoj. La ulo ne respondis, simple pafis al ŝultro de Marika. Ŝi kriis ke ili tenas preskaŭ neniom da mono en la bakejo, sed li pafis ŝin eĉ post tio, al la kapo. Ŝi postvivis. Eble pli bonus se ne.
En la aŭto nun eksonis Black Eyed Peas. Unu filo kontestis la muzikelekton de la alia. Ekis disputo.
Chuck premplatigis la bierskatolon, kaj demandis:
Eriko NAVARO
Monato 2013/03
– Hola, Karlo! Bonvolu senkulpigi, ke mi atendas vian eliron ĝuste ĉi tie ĉe la pordo de via laborejo, sed mi estas devigata demandi, ĉu vi konsentus plenumi hodiaŭ unu plian taskon por nia movado?
– Ĉu!? ... Kian plian taskon, Rikardo?
– Elĵetado de pamfletoj.
– Kiacele tio, nun?
– Pro la ĵus okazinta falselektado registara.
– Se jam pasinta, kial plia ago prie?
– Por denunci la fraŭdon, kaj klarigi kiamaniere la ŝtata diktaturo refoje trompis la balotintojn.
– Ĉu ne jam de longe ĉiuj bone scias, kiel fiaj estas niaj ŝtatestroj? Nenio nova por iu ajn.
– Sed nia Demokrat-Unia Movado devas insiste kaj nelacigeble agi kontraŭ situacio tia. Krome la popolo devas esti informata, ke ni estas neendormiĝintaj batalantoj pri la vero. Jen tio estas ja nia misio! ... Do mi ree demandas, ĉu vi estos preta plenumi tiun ĉi plian agon tiucele.
– Tro danĝera faro nun, ĉu ne? ... De kie tiu flugfolia elĵetado?
– De la supraj fenestroj de Edeno-Kinejo.
– Ho! ... Tro danĝere ... Oni riskos arestadon fare de la politika polico ... Kiel mi faros tion?
– Tutsimple! Vi spektos ĉi-nokte mem la filmon tie surekranigata nuntempe. Ni aĉetos du biletojn por la supra balkono, ĉar ĝuste de tie eblas pli facile aliri al tiuj fenestroj.
– Du biletojn, vi diris ... Ĉu vi akompanos min?
– Ne! Estos alia amiko renkontonta nin ĉe nia baldaŭa vespermanĝo antaŭ ol eniri en la kinejon.
– Ĉu mi konas lin?
– Ankoraŭ ne; mi mem interkonatigos vin ambaŭ. Taŭga kamarado li estas!
– Bone, kiu filmo?
– „Flugiloj de Libereco”. Temas pri aviadilaj bataloj dum la lasta mondmilito.
– Kie estas la pamfletoj?
– Ĝuste en mia valizo, ĉemane.
– Ĉu tio ne estas danĝera?
– Ĉe tiuj ĉi aferoj ni estas devigataj iomete riski, ĉu ne?
– Kiel vi transdonos ilin al mi? Certe ne surstrate ...
– Trankviliĝu! En la restoracio dum vespermanĝo. Vi iros al la tiea banĉambro kun mia valizo. Tie vi elprenos unu el la du jam pretigitaj malgrandaj ligaĵoj, kaj ĝin kaŝos sub via ĉemizo aŭ ene de unu interna jakpoŝo, viavole. La flugfolioj estas falditaj por pli facila kaj diskreta forĵetado tra unu fenestro; sufiĉos mallaĉi ilin.
– Sed ĉu tiuj moviĝoj en la restoracio ne iĝos suspektigaj?
– La kelnero nin servonta estas nia amiko, ankaŭ apartenanta al nia Movado. Li helpos nin malrimarkigi niajn manovrojn ... Ho, atentu! Ĝuste ĉi tie la restoracio; ni eniru!
– Kien nun ĉi-ene?
– Al tiu kvieta kaj diskreta angulo ĉe la fundo de la salono ... sekvu min.
– Saluton, Rikardo!
– Ho jen vi jam ĉi tie, Marko; akurata alveno via! ... Mi tuj prezentas vin al nia ĉi-kuna amiko ... Jen Karlo, kun kiu vi agos ĉi-nokte.
– Plezure konatiĝi kun vi, Marko.
– Al mi same, Karlo.
– Ni eksidu ĉi tie. Jam alvenas la kelnero, Samuelo, ankaŭ kompano de nia movado.
– Bonan vesperon al vi ĉiuj. Estu bonvenaj. Jen la manĝolisto por via elekto. Mi rekomendas la tagan pladon: bongustan, malmultekostan, pli rapide surtabligotan.
– Povas esti, amiko, se tia estas via sugesto. Sed kiel vi jam scias, ni krome bezonas vian zorgan atenton pri niaj moviĝoj sur la tereno.
– Restu trankvilaj; agu tute diskrete, senafekte, kaj ĉio iros glate.
– Nun, dum atendo, vi, Karlo, kaj poste vi, Marko, prenos mian valizon; ĉiu iru laŭvice al la banĉambro, kaj sekvu la instrukciojn jam donitajn al ambaŭ.
– Karaj kamaradoj, mi esperas, ke la manĝo plaĉis al vi. Pri la pago mi zorgos, ĉar ĝi estos mia kunlaboro en la ĉi-nokta tasko plenumota de vi. Protestoj ne akcepteblaj, Rikardo.
– Ho, Samuelo! Mi ne protestas, mi dankegas.
– Bonan ŝancon, kamaradoj!
– Nu vi, Karlo kaj Marko, bone atentu miajn lastajn direktivojn.
– Jes, Rikardo ...
– Post ricevo de la jam rezervitaj enirpermesoj ĉe la biletejo, ni tri disiros, kaj vi ambaŭ eniros malkune en la kinejon, kiel nekonatoj. Viaj sidlokoj estos samvicaj, kvankam ne tujapudaj, sed apartigitaj de la interseĝeja ŝtuparo. Do vi povos vidi unu la alian por ke, je la fino de la filmo, vi kunokazigu viajn movojn por kiel eble plej nerimarkiga aliro al la fenestroj. Tamen eĉ ne unu vorton vi interŝanĝos; nur diskretaj orientigaj rigardoj, kvazaŭ hazardaj, sed nur se absolute necesaj. Post elĵetado de la pamfletoj vi, tutnature, miksiĝos kun la aliaj forirantoj ŝtupare malsupren. La rezultojn de viaj elĵetadoj mi observos de surstrate. Jen ĉio, bonan ŝancon!
Kiam la lumoj eksvenas en la kinejo-halo, ambaŭ interŝanĝas momentan rigardon. La projekciado komencas montri sur la ekrano la unuajn movbildojn de la filmo. Ĉar ĝi temas pri aerbataloj, daŭre eĥas senĉesa bruado de mitraloj kaj de motoroj, krome zumadoj de faligitaj aparatoj, sekvataj de eksplodotondroj surgrunde. Ne malofte aldoniĝas aplaŭdoj de la spektantoj entuziasmigitaj pro la krudaj scenoj, precipe kiam la frakasitaj aviadiloj apartenas al la diktatoreca militistaro.
Je la fino de la filmo oni prilumas denove la kinejo-halon, la spektantoj ekleviĝas preskaŭ samtempe, obtuzbruas la lasitaj sidlokoj. Karlo kaj Marko imitas la aliajn, sed direktas sin al la fenestroj, kie ĉiu elektas unu, kaj ĝin puŝas eksteren, ĉar ĝi funkcias klapsisteme. La du junuloj daŭre atente rigardas malantaŭen por certiĝi, ĉu iu atentas ilin, sed ili mem temperon malatentas diskretecon. Tuj poste la du paperligaĵoj ŝprucas aeren, kaj jen la pamfletoj ŝvebas rekte sur la elirejon de la kinejo, trafante la ĵus eksteriĝantajn spektantojn.
– Tiuj pamfletoj estas ja veraj „Flugiloj de Libereco”, sed paceme batalantaj kontraŭ loka despotismo – Karlo flustras al Marko kaj neglekteme fingromontras al la ŝvebantaj flugfolioj, kiujn ambaŭ rigardas kun malkaŝita kontento, ĝuante la spektaklan efikon.
Tiam ambaŭ sin turnas por malsupreniri la ŝtuparon kune kun la lastaj forirantoj.
Tamen, du minacmienaj uloj paŝas al ili montrante emblemojn, kaj anoncante:
– Ŝtata Sekureca Polico! Vi do venu kun ni trankvile, diskrete, malbrue, ne rimarkige. Ne risku fuĝi nek faru ian ajn stultan agon, se vi faros ion tian, ni ...
Monato 2013/05
La vagonaro haltis. Dobrin alrigardis tra la fenestro de la kupeo. Estis eta stacidomo, sed kiu – ne estis klare. Videblis nur unuetaĝa konstruaĵo, kovrita per diktavola neĝo. Ĉirkaŭ ĝi ne estis aliaj konstruaĵoj, kaj ĝi staris solece kiel perdita infano ĉe rando de abismo. La relvojo zigzagis kiel nigra serpento tra la intermontaĵo. Dekstre estis krutaj akraj rokoj kiel grandegaj ŝtonaj kapoj de monstroj kaj maldekstre – profunda abismo al rivero Iskar, kiu tie malsupre arĝentis kaj ie-tie estis glaciiĝinta pro la januara frosto. La neĝo kovris ĉion: la abismon, la rokojn, la kontraŭan deklivon kun la maldensa pinarbaro.
La vagonaro ne ekveturis, kaj la homoj en la kupeo komencis demandi unu la alian, kio okazis kaj kial la vagonaro haltis ĉe tiu ĉi eta stacidomo sur la vintra dezerto, tamen neniu venis por diri al ili, kio okazis. La veturantoj nur maltrankvile rigardis tra la fenestro. Ekstere ĉio dronis en neĝo kaj sorĉita silento: la rivero, la eta stacidomo, la pinarbaro. La ĉielo estis griza kiel malnova soldata litkovrilo, kvazaŭ iu sternintus ĝin super la intermontaĵo.
Tiel pasis dek aŭ dek kvin minutoj.
„Eble oni atendas vagonaron de la alia flanko”, diris la maljunulo, kiu sidis ĉe la pordo. Li estis vestita en dika vilaĝana peltojako, kaj super la granda kolumo videblis nur liaj lipharoj kaj okuloj nigraj kiel karbo.
„Eble io okazis”, supozis mallaŭte la virino, kiu sidis ĉe li. Ŝi estis ĉirkaŭ kvindekjara, maldika kaj eta. Sur la kapo ŝi havis nigran lanan kaptukon. Laŭ ŝiaj vestoj oni povis diveni, ke ŝi estas vilaĝanino, kiu jam delonge loĝas en urbo. Certe ŝi estis unu el la virinoj, kiuj forlasis la vilaĝojn kaj nun loĝas en la urboj, tamen ankoraŭ ne alkutimiĝis al la urba vivo. Ŝi surhavis malmultekostan nigran mantelon, botojn, el kiuj videblis ŝiaj nigraj ŝtrumpoj. Ŝia vizaĝo aspektis grizeca, kaj ŝiaj brunaj okuloj rigardis kviete. Iam certe ŝi estis bela, sed nun aspektis laca kaj malvigla. Ĉe ŝi sidis junulino, eble lernantino aŭ studentino. Ŝiaj vangoj estis rozkoloraj, kaj ŝiaj okuloj havis opalan brilon. La junulino estis mode vestita, aŭ pli ĝuste ŝi eble deziris esti mode vestita. Ŝi surhavis mallongan jakon, sub kiu estis malhelruĝa pulovero kaj tenera blanka bluzo, kies kolumo ne estis butonumita. Ŝiaj ungoj estis kolorigitaj per pala rozkolora lako. Jam pli ol horon sur ŝiaj genuoj kuŝis malfermita libro, tamen ŝi ne legis, sed reveme rigardis tra la fenestro. Kun tiuj ĉi maldikaj vestoj eble ŝi frostos, meditis Dobrin, aŭ eble la gejunuloj ne sentas la froston? Ilia sango bolas. Tiu ĉi junulino memorigis al Dobrin iun virinon, sed kiun, li ne povis diveni. Kvazaŭ li ie iam vidis tiujn ĉi opalbrilajn okulojn kaj tiun ĉi vizaĝon glatan kiel veluro kaj tiujn ĉi longajn nigrajn harojn, kiuj libere falis sur la ŝultrojn de la junulino. Li provis memori, al kiu virino ŝi similas, sed li ne sukcesis.
Ĉe Dobrin sidis viro, eble tridekjara, alta korpulenta kun grandaj fortaj manoj kaj vizaĝo, kvazaŭ ĉizita el ŝtono. Li similis al masonisto aŭ al arbohakisto. Lia tuta korpo eligis forton. La viro silentis. En la anguloj de liaj forte kunpremitaj lipoj estis profundaj sulkoj. Apud la viro sidis lia filo, ses- aŭ sep-jara kun okuloj kiel aveloj kaj kun blua mantelo, kies manikoj estis ege mallongaj. La knabo senĉese moviĝis, stariĝis, denove sidiĝis kaj ofte – oftege demandis: „Paĉjo, kio estas tio? Paĉjo, kiam ni alvenos?” La patro ŝajne ne aŭdis lin kaj nur de tempo al tempo prononcis iun vorton: „Baldaŭ ni alvenos, nun silentu.” aŭ „Bone, bone.” Kaj li daŭre senmove rigardis antaŭ si.
Dobrin demandis sin, kien ili veturas en tiu ĉi frosta januara tago kaj pri kio meditas la patro, rigardante senmove antaŭ si.
En la koridoro de la vagono la homoj komencis moviĝi. Iu el ili diris: „Eliru: la vagonaro ne povas daŭrigi la veturadon. Falis lavango, kiu baris la relvojon. Oni diris al ni, ke ni atendu en la stacidomo, ĝis oni liberigos la relojn. Tie en la stacidomo estas pli varme.”
La homoj descendis de la vagonaro kaj ekiris en la neĝo al la eta konstruaĵo. La atendejo de la stacidomo ne estis granda, sed la homoj ne estis multaj. En la mezo de la halo videblis granda hejtilo, eble antaŭ nelonge plenigita per lignoj, bruligitaj, kaj nun la hejtilo bruegis kiel vaporlokomotivo.
La homoj indignis, diris, ke ili rapidas al la ĉefurbo, de kie ili devas veturi per alia vagonaro. Iuj el ili devis iri al kuracisto kaj malfruiĝos, sed nun ili nenion povis fari. Ili ĉiuj estis en intermontaĵo kaj sen vagonaro ne povis daŭrigi la vojon. Trans la rivero estis ŝoseo, sed tie ne videblis veturiloj.
Ĉiuj sidiĝis sur la lignajn benkojn en la atendejo kaj iom post iom silentiĝis. Dobrin sidis en la angulo. Li rapidis nenien. Delonge jam li ne rapidis. De du jaroj li ne laboris, kaj ĉu rapidi aŭ ne, li nenion povis ŝanĝi. De tempo al tempo li trovis ian laboron. Li laboris kiel masonisto, poste helplaboristo en deponejo, poŝtisto, nokta gardisto. Li eĉ vendis biletojn de la ŝtata loterio. Li havis nenian klerecon. Kiam li estis infano, li lernis nur en la baza lernejo. Liaj gepatroj, vilaĝanoj, analfabetaj, ege deziris, ke Dobrin lernu en gimnazio. Post la fino de la baza lernejo, la patro akompanis Dobrinon en la urbon kaj matrikulis Dobrinon en gimnazio. La patro trovis por li loĝejon ĉe siaj parencoj. Komenciĝis la lernojaro, kaj Dobrin eklernis en la gimnazio, sed je la fino de septembro en la urbon alvenis cirko „Areno”. Dobrin kaj du liaj samklasanoj tuj aĉetis biletojn por la unua spektaklo de la cirko. Ili spektis la cirkprezenton per granda intereso kaj emocio. Al Dobrin tiom plaĉis la cirko, ke la sekvan tagon li denove aĉetis bileton kaj denove spektis kiel sorĉita la tutan prezentadon. La unuan fojon en sia vivo li estis en cirko, kaj li restis ravita. Ĉio, kio okazis sur la areno, hipnotigis lin. Li spektis gapante per larĝe malfermitaj okuloj. Neniam li supozis, ke la cirko tiel multe plaĉos al li.
Post kelkaj tagoj Dobrin vidis, ke la cirkaj laboristoj malkonstruas la tendon de la cirko kaj baldaŭ forveturos. Sen pripensi Dobrin metis siajn aĵojn en sakon kaj forveturis kun la cirko. Tiam en la cirko oni bezonis helplaboristojn, kaj Dobrin iĝis unu el ili. Kiam oni demandis lin, kiomjara li estas, li mensogis kaj diris, ke li estas pli aĝa. Li ne certis, ĉu oni kredis lin, sed li iĝis unu el la cirkhelpantoj kaj komencis vojaĝi kun la cirko de urbo al urbo, de vilaĝo al vilaĝo. De tago al tago la vivo de Dobrin en la cirko iĝis pli kaj pli interesa. La cirko veturis konstante tra la tuta lando. De etaj urboj kaj vilaĝoj en la montoj ĝis la mara bordo kaj reen. Romantika estis tiu ĉi vivo sur radoj. La libereco ebriigis Dobrinon. La cirko veturis, kaj antaŭ liaj okuloj pasis kampoj, densaj arbaroj, florherbejoj, lagoj kaj riveroj. La cirko estis en nekonataj pitoreskaj urbetoj, kie renkontis ĝin bruaj knabgrupoj, kies gajaj krioj akompanis la pakaĵvagonojn tra la stratoj.
La laboro en la cirko allogis Dobrinon, kaj li emociigita spektis ĉiujn prezentojn. La akrobatoj, la ĵonglistoj, la dresistoj amis Dobrinon. Li estis la plej juna en la cirko. Li helpis ĉiujn, kaj nesenteble ili instruis lin ĵongli per pilkoj kaj teleroj. Sisi, la iluziistino, instruis al li iluziaĵojn. Dobrin komencis sukcese sola fari iluziaĵojn. Sisi ne nur laŭdis lin, sed kuraĝigis lin per sia suna rideto. Ŝi estis nur kvin jarojn pli aĝa ol li. Sisi ellernis la iluziaĵojn de sia patro, kiu estis iluziisto en la cirko. Dobrin estis sorĉita de Sisi. Ŝajnis al li, ke pli bela virino ol ŝi ne estas en la tuta mondo. Ŝi ĉiam iris sur la arenon per irmaniero simila al facilmova kapreolo. Sisi surhavis longan nigran robon. Ŝia dorso estis nuda, kaj ŝia vizaĝo brilis kiel suna printempo. Ŝiaj grandaj okuloj hipnotigis la publikon, kaj nun Dobrin divenis, ke la junulino, kiu sidis antaŭ li en la kupeo, similas al Sisi.
La longaj nigraj haroj de Sisi estis kiel akvofalo sur ŝia dorso. La mirakla bastoneto dancis en ŝiaj blankaj manoj. La orkestro ludis viglan melodion, kaj Sisi montris iluziaĵon post iluziaĵo. Apud ŝi Dobrin estis fiera. Li helpis al Sisi, kaj kiam la publiko entuziasme aplaŭdis, Dobrin certis, ke parto el la aplaŭdoj estas ankaŭ por li. La jaroj, dum kiuj li laboris kun Sisi, estis por li la plej belaj kaj la plej emociaj. Dobrin estis kaŝe enamiĝinta en Sisi, sed neniam li kuraĝis konfesi tion al ŝi, kaj nun li bedaŭris.
La tempo en la cirko fluis kiel sablo, kiu falas el la manplatoj. Dobrin devis iĝi soldato, kaj dum la soldatservo en fora suda regiono de la lando li edziĝis al junulino, kiu loĝis tie. Ili loĝis kune nur du jarojn kaj divorcis. Dobrin deziris daŭrigi la laboron en la cirko, sed la edzino insistis, ke ili restu en la vilaĝo. Du jarojn ili loĝis en la vilaĝo ĉe la gepatroj de la edzino, sed la vilaĝana vivo ne plaĉis al Dobrin. Li ne deziris okupiĝi pri agrikultura laboro, nek bredi dombestojn kaj sentis sin kiel lupeto en kaptilo. Dobrin ne kutimis loĝi en unu loko. Lin allogis la cirko, la senĉesa veturado, la vagado de urbo al urbo. Nokte, kiam li dormis ĉe la edzino, li sonĝis pri la grandaj ĉarmaj okuloj de Sisi, kiuj logis kaj vokis lin. Tiuj ĉi profundaj helaj okuloj ebriigis lin kiel malnova peza vino. Tage kaj nokte li estis kiel lunatiko kaj ne sciis, ĉu li estas en la ĉielo aŭ sur la tero.
Dobrin forlasis la familian vivon kaj iris serĉi la cirkon. Li trovis ĝin en urbo ĉe la marbordo. La cirko pretiĝis vojaĝi al Turkio, sed kiam alvenis la tago de la forveturo al Istanbulo, Dobrin komprenis, ke li ne forveturos. Oni ne diris al li, kial li ne veturos kun la cirko. Tio senesperigis kaj premis lin. Obsedis lin profunda ĉagreno. Ĉiuj cirkartistoj kaj Sisi forveturis per ŝipo al Istanbulo, kaj Dobrin restis en la haveno kaj longe rigardis la ŝipon, kiu simile al blanka vizio malaperis al la horizonto.
Tiel Dobrin disiĝis de la la cirko kaj komencis vagi tra la lando. Li provis diversajn metiojn, sed nenio plaĉis al li. Li sentis ĉagrenon pro la cirko. Iom post iom li maljuniĝis kaj komencis diri al si mem: nenion mi sukcesis en la vivo, mi ne havas familion, infanojn, mi ne ekposedis metion, mi ĉion disipis. Nun mi similas al folio, disŝirita de la arbo, blovita de la vento tien-reen. Mia tuta vivo pasis kiel en sonĝo. De tempo al tempo li memoris la gajajn tagojn en la cirko, la grandajn ĉarmajn okulojn de Sisi. Delonge nenion li aŭdis pri ŝi. Li ne sciis, ĉu ŝi estas viva, kie ŝi estas kaj kion ŝi faras. Li deziris memori ŝin juna, tia, kia li vidis ŝin la unuan fojon, kiam ŝi similis al suna printempo. Ofte li diris al si mem: eble tia estas mia sorto – vagi de urbo al urbo. Tamen pli gravas, ke mi estas viva kaj sana. Vere nenion mi sukcesis en la vivo, tamen se mi estus sukcesinta, kia estus la senco; kio estus pli bona, se mi sukcesintus konstrui domon, havi profesion, aŭ se mi havus pli da mono. Ĉu ne estas pli grave, ke la homoj amas min kaj amas min tia, kia mi estas? Mi helpis ilin, kaj ili memoros min.
Dobrin ŝatis observi la homojn. Li provis diveni, kiaj ili estas, kion ili laboras, kio ĝojigas aŭ turmentas ilin. Kaj nun, kiam li sidis en la atendejo de la eta stacidomo, li observis la homojn ĉirkaŭ si. Multaj el ili sidis silente zorgmiene, kvazaŭ ili havus sur siaj dorsoj sakojn plenajn je ŝtonoj. Ili similis al bestoj, fermitaj en kaĝoj kiel la simioj kaj leonoj iam en la cirko. La homoj en la atendejo kvazaŭ ektimis kaj ne kuraĝis ekrideti. Vere, nun ili estis en la kaptilo de la vintro. La diktavola neĝo kovris ĉion, kaj neniu sciis, kiam oni sukcesos liberigi la relvojon de la lavango, aŭ kiam ili sukcesos eliri el tiu ĉi vintra dezerto kaj kiom da tempo ili atendos en tiu ĉi malpura atendejo. Ĉi tie verŝajne dum multaj jaroj oni ne purigis. Sur la cementa planko estis malhelaj makuloj. La fenestroj ne estis lavitaj. La muroj, kiuj iam estis flavaj, nun aspektis brunaj, kaj sur ili estis gratitaj maldecaj vortoj. Dobrin ne kutimis resti longe en fermitaj ejoj. Ili turmentis lin, kaj li sentis, ke la aero ne sufiĉas. Tiu ĉi atendejo kun la malgajaj homoj sidantaj en ĝi similis al la mondo. Kvazaŭ la tuta mondo estus grandega atendejo, en kiu ĉiuj atendas, ke okazos io, sed kio, neniu scias.
Dobrin observis la homojn kaj nevole rememoris la cirkon. Tiel en la cirko la publiko sidis kaj atendis la komencon de la spektaklo. Ili atendis, ke iu ridigu ilin kaj montru al ili miraklojn. La homoj ne devas ĉiam esti seriozaj. Kial mi ne ridigu ilin? diris al si mem Dobrin. Li ĉiam portis kelkajn pilkojn, kaj kiam li ekenuis, li ĵonglis per ili. Dum la jaroj tio iĝis lia kutimo. Li stariĝis de la benko, elprenis el la sako la pilkojn kaj komencis ĵongli. La pilkoj flugis unu post la alia. Dobrin lerte kaptis ilin kaj poste denove ĵetis ilin supren. Ĉiuj en la atendejo komencis rigardi lin. Iliaj rigardoj ekbrilis, ili kvazaŭ forgesis la malvarmon kaj la zorgojn kaj ekridetis kiel infanoj, kore kaj sincere. Estis iuj, kiuj rigardis Dobrinon malŝate, moke. Iliaj malkaraj rigardoj kvazaŭ demandis: kiu estas tiu ĉi frenezulo? Tamen Dobrin daŭrigis inspire kaj gaje ĵongli. Post kelkaj minutoj li ĉesigis kaj riverencis al la publiko. Oni komencis aplaŭdi lin. Tio kuraĝigis Dobrinon kaj li decidis daŭrigi la spektaklon. Ja, li havis talenton amuzi la homojn.
„Kaj nun, sinjorinoj kaj sinjoroj, dum ni atendos ĉi tie kaj ke vi ne enuu, mi montros al vi kelkajn iluziaĵojn”, diris Dobrin al la homoj en la atendejo. Du aŭ tri personoj diris: „Brave, brave. Ja, jen gaja homo.”
„Vi spektu atente, ĉar poste mi demandos vin, kiel mi faris ĝin.” Dobrin elprenis el sia poŝo tukon kaj montris ĝin al la homoj. La tuko estis ordinara, blanka. Poste subite el la tuko Dobrin elprenis pomon. Poste la tuko transformiĝis en bukedon el paperaj diverskoloraj floroj.
La homoj rigardis Dobrinon per larĝe malfermitaj okuloj, kaj iliaj vizaĝoj kvazaŭ lumis. Poste Dobrin demetis sian ĉapelon kaj montris ĝin al la homoj, kiuj vidis, ke en ĝi estas nenio. Tamen post sekundo Dobrin elprenis el la ĉapelo pomon. Estis nekredeble.
„Kaj nun”, li proksimiĝis al la junulino kun la grandaj okuloj, kun kiu li estis en unu sama kupeo, „mi demandos tiun ĉi junan sinjorinon, kioma estas la horo?” Dobrin ekstaris antaŭ la junulino kaj afable demandis: „Estimata sinjorino, ĉu vi povus diri al mi, kioma estas la horo?”
Iom sinĝene kaj ruĝigita ŝi levis la kapon. Poste ŝi rigardis sian brakon, sed time ekkriis: „Mi perdis mian brakhorloĝon.”
Tiam Dobrin elprenis el la poŝo de sia mantelo la brakhorloĝon de la junulino.
„Ĉu hazarde tio ne estas via brakhorloĝo?”, demandis li afable.
„Jes, ĝi estas. Ĝi estas mia brakhorloĝo”, diris ĝoje la junulino.
„Bonvolu”, diris Dobrin kaj donis al ŝi la brakhorloĝon. „Bone gardu ĝin.”
Ĉiuj en la atendejo ekridis. En tiu ĉi momento al Dobrin proksimiĝis la eta knabo, kiu veturis kun sia patro. La knabo kun avelsimilaj okuloj, kiu konstante demandis sian patron pri io aŭ alia, sed la patro ne havis emon respondi al li. La knabo ekstaris ĉe Dobrin kaj diris: „Oĉjo sorĉisto, ĉu vi povas ĉion?”
„Jes”, respondis firme Dobrin.
„Tiam faru tiel kaj revenigu mian panjon.”
La knabo etendis manon kaj donis al Dobrin moneron, verŝajne por pagi la komplezon. Dobrin miris. Li ne sciis kion respondi kaj kion fari. En tiu ĉi momento stariĝis la patro de la knabo kaj proksimiĝis al ili.
„Ne aŭskultu lin”, diris la patro al Dobrin.
La patro manprenis la knabon, sed la knabo daŭrigis peti Dobrinon:
„Oĉjo sorĉisto, revenigu mian panjon.”
Dobrin rigardis la knabon kaj ne povis kompreni, pri kio temas. La patro faris paŝon al Dobrin kaj komencis mallaŭte klarigi al li: „Antaŭ kelkaj monatoj mia edzino forlasis nin kaj forveturis kun iu viro. Mi kaj la filo restis solaj, kaj nun mi ne scias kion fari. La filo konstante demandas min, kie estas panjo, kaj serĉas ŝin. Kiam ni renkontas iun, la filo demandas lin pri panjo. Nun ni veturas al la ĉefurbo. Mi iras serĉi laboron. Mi estas masonisto, kaj la filo veturas kun mi. Mi zorgas pri li. Mi ne scias, ĉu en la ĉefurbo mi trovos laboron.”
Dobrin rigardis ilin. La knabo sincere opiniis, ke Dobrin estas la bona sorĉisto, kiu povas fari miraklojn. En la knabo certe vekiĝis la espero, ke Dobrin spertas retrovi ne nur perditajn horloĝojn, sed ankaŭ perditajn patrinojn.
Albisturo KVINKE
Monato 2013/07
De longa tempo la estimataj legantoj de ĉi tiu prestiĝa magazino ne havis okazon legi pli da eltiraĵoj el la famaj ANALOJ DE BAILENAMBEANN, kiuj rakontas en kronika formo epizodojn pri la vivo inter la bonaj loĝantoj de tiu historia irlanda urbeto. Jen plia ĉapitro.
Krom la ankoraŭ ekzistanta monaĥinejo de la Sankta Koro en la iam tre pia urbeto Bailenambeann [baljenamjaŭn] tie troviĝis, ĝis la komenco de la dek-naŭa jarcento, monaĥejo de la Nudpieda Ordeno de sankta Feardia Anticoncupiensis. Oni povas nur bedaŭri, ke la lasta fondaĵo malaperis. Hodiaŭ, en nia malpia mondo, tiaj junaj viroj, kiuj antaŭe emis aŭskulti la dian alvokon al la religia vivo, nun preferas „repon” al la sankta ofico, „hiphopon” al la sankta meso, kaj la kunulecon de minijupe vestitaj junaj virinoj al la ĉasta fraŭleco.
Pli-malpli je la sama tempo, kiam la monaĥejo fermis sian pordon por la lasta fojo, iu el la malmultaj restantaj monaĥoj, nome frato Bernardo, kromnomata La Simpligisto, decidis dediĉi la lastajn jarojn de sia vivo al plibonigo de la eduka sistemo en Irlando.
Oni devas klarigi, ke ĝuste tiam, kiam Bernardo faris sian gravan decidon, Irlando ĝuis la unuajn jarojn de sendependeco. La trikolora flago fiere flirtis super la nova parlamentejo, kaj la korifeoj de la Libera Ŝtato estis deklarintaj, ke la irlandgaela lingvo estos laŭkonstitucie la unua oficiala idiomo de la lando, kiu ĝis tiam estis regata de la angleparolantaj anglosaksoj. En Bailenambeann tiu deklaro kaŭzis malfacilaĵojn por la lokaj lernejoj. Por homoj, kiuj loĝis en la tutgaellingva okcidento, kaj kiuj estis denaskaj parolantoj de tiu antikva kaj nobla lingvo, uzado de la gaela ne estigis problemojn, kvankam eĉ por ili la klasika literumado de la idiomo estas komplika kaj ne facile lernebla. Ni citu nur unu ekzemplon: laŭ la tradicia ortografio la vorto „gaela” skribiĝas kiel Gaedhilge, sed prononciĝas kiel „gejlge”. (Fakte ĝi estas eĉ pli komplika, ĉar la h reprezentas ne la sonon „ho”, sed punkteton super la litero d).
Plie, la gramatiko de la nereformita nacia lingvo estis eĉ pli kompleksa ol la ortografio, havante deklinaciojn kaj konjunkciojn iom similajn al tiuj de la klasikaj lingvoj latina kaj greka.
La bonkora Bernardo frue konstatis, ke la junaj lernejanoj multe suferas sub la peza jugo de tiaj komplikaĵoj, kaj li decidis reformi kaj simpligi la antikvan lingvon. Unue li decidis, ke la gramatiko de la gaela devus konsisti el nur dek ses reguloj – vere revolucia iniciato.
Estus tede listigi ĉiujn 16 regulojn, sed oni povus mencii kelkajn el la reformoj proponitaj de Bernardo. Li forigis nenecesajn literojn (kiuj abundas en la skriba lingvo), kaj draste simpligis la ortografion. Li rekomendis instruadon kaj uzadon de modernaj latinaj literoj anstataŭ la bela, sed malpli praktika antikva kelta alfabeto bazita sur la mezepokaj manuskriptoj. Li malpliigis la nombron de la konjugacioj kaj simpligis la diversajn formojn kaj tempojn de la verboj; li nuligis la dativan kazon de la substantivoj; kaj li permesis enkondukon de internacia terminaro por modernaj konceptoj, kiuj ne ekzistis en la antikva idiomo. Kompreneble tiaj neologismoj devus esti skribataj kaj prononcataj laŭ la reguloj de la lingvo kaj obei la principon de vokalharmonio (principo, kiu ekzistas nur en la gaelaj lingvoj kaj en kelkaj malmultaj aliaj en Eŭropo, kiel, ekzemple, la hungara). Bernardo ĝeneraligis la uzadon de prefiksoj kaj sufiksoj, kaj faris aliajn utilajn ŝanĝojn. (Kurioze, kvankam oni forte kontraŭstaris lian iniciaton, la ŝtataj instancoj poste enkondukis similajn reformojn.)
Liaj ceteraj reformoj estis eĉ pli originalaj. Kvankam en la preĝejo en Bailenambeann la dimanĉa meso okazis ĉiam en la latina lingvo, la fideluloj ofte kutimis diri la patronian preĝon en la gaela. Bernardo volis forigi el ĝi la pasivon de la subjunktiva modo, kiu aperas plurfoje en la preĝo. Tio ne plaĉis al la fideluloj. Plie li furiozigis la ĉefepiskopon en Dublino per sugesto, ke, en la tago de la festo de sankta Patriko, nacia patrono de Irlando, la meso estu celebrata en la irlanda lingvo, ne en la latina.
Eĉ pli ŝoke tamen estis alia propono lia, kiu rilatas al la nekatolikaj irlandanoj (protestantoj, ktp). La plimulto de la irlandanoj apartenas al la katolika religio, kaj tiu fakto estas respegulata en la popola lingvaĵo. Ekzemple, anstataŭ la saluto „Bonan tagon!”, kutima en aliaj eŭropaj landoj, la gaellingvanoj salutas sin per tradicia frazo, kies signifo estas: „Dio kun vi!”. La alparolata persono respondas per la saluto: „Dio kaj Maria, kaj Patriko kun vi!” Je tio la unua salutanto respondas: „Dio kaj Maria kaj Patriko kaj Brigita (nomo de alia populara sanktulino) estu kun vi!”. Kompreneble oni rajtas aldoni la nomojn de pluaj sanktuloj. (En Irlando, tempo neniam mankas por longaj salutoj kaj konversacio.)
Bernardo sciis, ke kulto al la sanktuloj ne estas kutima inter protestantoj, sed li ne estis tre bone informita pri la protestanta teologio, do li ekumeneme, kaj iom naive, sugestis, ke nekatolikoj salutu sin gaele per la vortoj: „Dio kaj Lutero kaj Kalvino estu kun vi!”. Post tiu propono ne nur la ĉefepiskopo koleriĝis. Preskaŭ la tuta loĝantaro de Bailenambeann (kaj la katolikoj kaj la protestantoj) protestis, kaj kelkaj ebriuloj ĵetis ŝtonojn kontraŭ la fenestroj de la dometo de Bernardo, kiu ne plu havis loĝejon en la fermita monaĥejo. Normale la baljenamjaŭnanoj estis tre pacema kaj tolerema popolo, sed tiu iniciato estis sentita de la anoj de ambaŭ konfesioj kiel terura herezo.
En tiu tempo Bailenambeann estis fama distileja urbo, kie altkvalita viskio estis produktata. Bernardo, kiu dum sia tuta vivo ĝis tiam estis rigora membro de la tiel nomata Pionira (totale abstina) movado, estis tiom timigita kaj seniluziiĝinta, ke li serĉis rifuĝon kaj konsolon en tiu alte ŝatata sed danĝera nektaro. Feliĉe tiu falo el la dia graco ne longe daŭris. Li ĉesigis sian reforman aktivecon pri la gaela lingvo kaj rezignis pri konsumo de alkoholaĵo kaj fumado, lernis la tiam modan* zamenhofan lingvon, kaj iĝis fervora esperantisto, sed pri tio ni silentu, ĉar ni kopias ĉi tiun ĉapitron por la legantoj de nemovada publikigaĵo. (Noto de la kopiisto de la analoj.)
Monato 2013/08-09
Darin ofte vidis lin. Li staris tie, ĉe la angulo de la vendejo por vestoj kaj ŝuoj. Li staris ĉe la pordo senmova, kvazaŭ la vendistoj metus tien manekenon, kiun de tempo al tempo ili vestis en novaj, ĵus ricevitaj vestoj.
Li estis maldika, alta kun magra vizaĝo kaj ege similis al pianisto. Darin ne povis klarigi al si mem, kial la ulo similas al pianisto, verŝajne pro la fingroj, kiuj estis tre longaj, teneraj kaj blankaj kaj similis al vergetoj faritaj el eburo. „Se li estas mense sana, kion li povus prilabori per tiuj ĉi teneraj manoj?” – demandis sin Darin, kiam li preterpasis lin.
Kaj vintre kaj somere la stranga ulo staris tie ĉe la vendejo kaj kontempladis super la kapoj de la pasantoj. Verŝajne iu zorgis pri li. Liaj vestoj, kvankam iom malnovmodaj kaj tre larĝaj por li, estis puraj, kaj ofte li estis razita. La ulo nur silentis kaj kontemplis. Sur la kapo li havis nigran ĉapelon kun larĝa randaĵo, kiu estis kvazaŭ rekvizito de iu teatro. Sur liajn ŝultrojn, similajn al kokinaj, falis lia longa ondeca hararo. Li similis al homo, kiu venis de alia mondo, erare trafis ĉi tien kaj ne scias kien kaj al kiu iri. Eble tial li ekstaris por ĉiam ĉe la vendejo por modaj vestoj kaj ŝuoj. Verŝajne en la unuaj tagoj, kiam li aperis, la homoj rigardis lin mire kaj scivole, sed poste ili alkutimiĝis al li kaj nun kvazaŭ neniu plu rimarkis lin. Kie li loĝas? Kiu vivtenas lin, kie li dormas – tio estis sekreto, tamen neniu starigis tiujn ĉi demandojn.
Estis homoj, kiuj preterpasis lin kaj donis al li monerojn, ĉar ili supozis, ke li almozpetas, tamen li neniam etendis sian molan teneran manplaton kun la longaj blankaj fingroj similaj al pianaj klavoj.
Preskaŭ ĉiutage Darin dufoje pasis sur tiu ĉi ĉefa strato de la urbo kaj ĉe la vendejo por modaj vestoj kaj ŝuoj, sed li pasis pli kaj pli malproksime de la ulo, ĉar Darin sentis timon de frenezuloj. Tiu ĉi ulo ŝajne estis el la kvietaj frenezuloj, sed Darin evitis alrigardi lin. Darin demandis sin, kio okazis kaj pro kio la viro freneziĝis, sed ne povis respondi al tiu ĉi demando. En ĉiu urbo estas iu frenezulo, meditis Darin, kaj ŝajne tio estas natura. Ekzistas saĝaj kaj stultaj personoj, altaj kaj malaltaj, riĉaj kaj malriĉaj, do, laŭ tiu ĉi logiko devas esti normalaj kaj frenezaj. La vivo estas multaspekta, kaj neniam oni povas kompreni, kie finiĝas la normaleco kaj kie komenciĝas la frenezeco. La limo inter ili estas nekaptebla, kaj ofte oni demandas sin, ĉu tio, kion ni kutime faras ĉiutage, estas normala aŭ freneza. Ofte normalaj homoj faras tiom da stultaĵoj, kiujn eble eĉ la plej granda frenezulo neniam faros.
La ulo kun la nigra rondĉapelo neniam parolis. Nur de tempo al tempo li ridetis aŭ senvoĉe ploris. Liaj larmoj fluis sur liajn nerazitajn vangojn kiel perloj, sed neniu demandis lin, kial li ploras. Verŝajne li malfacile povus logike klarigi, kial li ploras.
Foje tamen Darin pasis preter li kaj surpriziĝis. La frenezulo parolis. Li ripetis unu saman frazon: „Mi luigas miajn okulojn.” Darin ekridetis kaj daŭrigis sian vojon. Kompreneble en la frazo ne estis senco. La homoj pasis preter la frenezulo kaj eĉ ne alrigardis lin, sed la ulo ne ĉesis ripeti: „Mi luigas miajn okulojn.” La sekvan kaj postsekvan tagojn la frenezulo monotone ripetis la saman frazon, kvazaŭ iu streĉus iun meĥanismon en li. Kelkajn matenojn en unu sama horo Darin pasis preter la frenezulo kaj ĉiam miris, kial la ulo elpensis ĝuste tiun ĉi frazon. Kial ekzemple la frenezulo ne ripetis: „Mi luigas planedon aŭ mi luigas aviadilon”, en kiuj vortoj same ne estus senco aŭ logiko.
Tiu ĉi demando komencis ŝvebi en la konscio de Darin kiel impertinenta muŝo. Konstante en lia kapo sonis la frazo: „Mi luigas miajn okulojn.” Eble ankaŭ mi freneziĝis, rezonis Darin. Li provis forpeli tiun ĉi frazon, sed ĝi kvazaŭ gluiĝis en lia kapo. Estis similaj momentoj, kiam iu frazo okupis la atenton de Darin kaj li ne povis liberiĝi de ĝi.
Darin estis arkeologo, kaj ordinare iuj frazoj estis ligitaj al lia ĉiutaga laboro. Li ofte verkis artikolojn, sciencajn esplorojn kaj ĉiam detale pripensis la temojn de siaj sciencaj verkoj. Tiam Darin ne aŭdis, kion diras al li la edzino aŭ kion ŝi demandas. Tial la edzino koleriĝis kaj diris: „Vi tute ne aŭdas min, kaj vi denove enpensiĝis en viaj mezepokaj reĝoj, kranioj kaj ostaro, kiujn konstante vi esploras!” Darin tamen ne ofendiĝis. Lia edzino, kiu estis vendistino en magazeno, estis bona virino. Ŝi tute ne interesiĝis pri historio, arkeologio aŭ scienco. Ŝi zorgis pri la familio, pri la filino, kaj ne tedis Darin. Li estis dankema al ŝi, kaj verŝajne li iom amis ŝin. Kiam ŝi estis juna, ŝi tre belis kaj allogis la virajn rigardojn. Ŝi havis sveltan korpon, longajn blondajn harojn kaj helbluajn okulojn. Tiam ĉio bela emociis ŝin, sed iom post iom ŝia inklino al beleco kaj harmonio estingiĝis kaj ŝi eksimilis al ĉiuj virinoj de ŝia aĝo. Ŝi estis iom naiva, sed bonanima.
Foje matene Darin subite decidis alparoli la frenezulon. Tiu ĉi lia decido ŝajnis iom stulta, sed Darin diris al si mem, kial ne. Ĉu oni ne rajtas alparoli frenezulon? Se estas malfacile alparoli nekonatan homon sur la strato, verŝajne estas pli facile alparoli frenezulon. Post tiuj ĉi vortoj Darin trankvile proksimiĝis al la frenezulo kaj per serioza voĉo, konvena al negocisto, demandis lin:
– Kiajn okulojn vi luigas?
La frenezulo iom ektremis, kvazaŭ li vekiĝus el profunda sonĝo. Eble li ne atendis, ke iu alparolos lin. Li levis la kapon kaj alrigardis Darin. La larĝa rando de lia nigra ĉapelo malkovris lian vizaĝon. Darin vidis liajn okulojn kaj surpriziĝis. Neniam antaŭe li vidis tiajn okulojn. Oni malfacile povis difini ilian koloron. Ili estis helverdaj kaj eligis molan brilan lumon. Darin rigardis ilin kvazaŭ sorĉita. En ili ludis diverskoloraj briloj, similaj al etaj sparkoj. Ili estis helverdaj, poste ŝajne bluaj aŭ similaj al kvieta aŭtuna maro. La taga lumo karesis ilin. Darin rigardis ilin, kvazaŭ nesenteble li dronus en profunda lago. Ili ne estis okuloj de frenezulo. En ili brilis lumo, kaj ili kvazaŭ eligis ian teneran melodion.
– Kiajn okulojn vi luigas? – ripetis Darin la demandon.
– Miajn – respondis trankvile kaj mallaŭte la frenezulo, kvazaŭ tio estus io tute ordinara kaj komprenebla kiel luado de biciklo aŭ libro.
Darin staris senmova kaj ne sciis kion diri. La konversacio komenciĝis kiel ŝerco, sed nun ŝajnis serioza kaj reala. Darin intencis ekiri al la muzeo, tamen ne povis eĉ paŝon fari.
– Kial viajn okulojn? – demandis li.
– Kiu luprenos miajn okulojn, vidos la mondon tra ili – respondis la frenezulo.
– Kaj ĉu mi povas lupreni ilin?
– Jes, vi tuj vidos la mondon tra ili – klarigis serioze la frenezulo.
Darin daŭre staris senmova kiel monumento. Kiu estas pli freneza – ĉu mi aŭ li? – rezonis Darin. Ĉu mi konversacias kun la frenezulo, aŭ mi sonĝas?
Iom post iom Darin komencis malrapide ĉirkaŭrigardi, kaj subite ŝajnis al li, ke li vere rigardas tra la neordinaraj okuloj de la frenezulo. Kvazaŭ la unuan fojon li vidas sian naskiĝan urbon, la ĉefan straton, kiun li tiel bone konas kaj sur kiu tiom da fojoj li pasis. La domoj de la du strataj flankoj estis duetaĝaj, eble konstruitaj dum la pasinta jarcento kaj bele ornamitaj. Ŝajnis al Darin, ke nun li rimarkas ilin. La suno lumigis la fenestrojn, kaj ili brilis kvazaŭ arĝentaj. La ĉefa strato gvidis al monteto, de kie videblis preskaŭ la tuta urbo kun la ruĝaj tegmentoj de la domoj, similaj al onduma maro. Tie, en la foro, videblis la aliaj urbaj montetoj kiel kamelaj ĝiboj. Videblis la pinarbaro, mistera kaj alloga. Mire Darin konstatis, ke ne tre malproksime de la ĉefa strato staras nova hotelo, simila al blanka cigno. Ĝis nun li ne estis vidinta ĝin. En la parko ludis infanoj, kaj junpatrinoj promenadis kun infanaj veturiloj. Darin eĉ ne supozis, ke en la urbo loĝas tiom da infanoj, kaj verŝajne ĉiutage naskiĝas beboj. Tie, al la universitato, iris grupo da studentoj, kaj li konstatis, ke li delonge forgesis, ke en la urbo estas universitato. Ĉu en tiu ĉi urbo mi loĝas? – demandis li sin.
Poste li turnis sin al la frenezulo kaj flustris al li:
– Dankon.
Lode VAN DE VELDE
Monato 2013/10
La varmruĝa ardo de kandellumo dancigis viglajn ombrojn de la du geamantoj sur la muroj en la gemuta ĉambro. La kandeloj elstaris de malplenaj vinboteloj; du pliaj boteloj preskaŭ malplenaj apudis la liton. Li sidas sub la modesta lumo de ŝparlampo, sola, kun botelo de viskio – ne plu da viskio – sur la tablo.
Ili rigardis sin, la manoj apenaŭ lasantaj la alian sentuŝa, estas kvazaŭ ili troviĝus ene de bobelo, kiu elfermas la eksteran mondon. Li prenas ankoraŭ unu fojon, la lastan, ŝian portreton en la manojn, dum io dolorige premas lian bruston, en kiu la koro plie ĉifiĝas.
La variaj notoj de agrabla gitarmuziko kun ritmaj ĝembeo-frapoj sonis el la laŭtparoliloj, tiel kreante ilian privatan mondon. La silento, interrompite nur de preterzumanta aŭto ekstere, ankoraŭ pli emfazas lian solecon.
Ilia nesatigebla deziro ekflagris denove, kaj ree ili karese voris unu la alian, lekis, palpis, premis... unuiĝis lante sed ritme moviĝante ĝisklimakse, jam la trian fojon en tiu tago. Sian lastan cigaredon li rutine plenigas per tabako, zorge rulas ĝin al homogena cilindreto, lekas la glurandon de la folieto kaj fermas la tuton. Lante li prenas la fajrilon kaj bruligas la cigaredon.
Ankoraŭ anhelante ŝi metis sian kapon sur lian bruston, palpe-serĉe prenis pecon da ĉokolado de la breto super ili kaj rite-incite metis tion en lian buŝon. Profunde li enspiras la bruletantan fumon kaj blovas ĝin supren, ĝuante la trankviligan efikon, kiun ĝi kun la viskio estigas.
La paro babiletis, rigardante unu la alian en la okulojn, karesante, kisante, kvazaŭ nenio ajn en la mondo povus disigi ilin. Kvazaŭ. Tamen, la larmoj fluas el liaj okuloj; nenio aŭ neniu iam povus forpreni tiun doloron el lia koro. Neniam.
Kiam la muzikdisko finiĝis, ŝi iris elekti alian, tiun kun la kanto, laŭ kiu ili unuafoje dancis kiel paro; aŭ pli ekzakte, ili fariĝis paro dum dancado je tiu kanto. Li rektigas sin, rigardas sian ŝrankon, elprenas diskon kaj rompas ĝin – li ne plu povus aŭskulti ĝin denove, lia vivo estas rompita, kiel nun ankaŭ la disko mem. La pecojn li disĵetas, ne kolere, sed despere.
Spontanee li ekstaris kaj prenis ŝin inter siajn brakojn, amplene tiris ŝian kapon kontraŭ la sian kaj ekmoviĝis ritme, dum ŝi sekvis lin, harmonie. Senkonsile kaj senkonsole li turniĝas ĉirkaŭe, piedbatante la pecojn de la rompita disko disen en la ĉambron.
Kiam la kanto finiĝis, ili restis ankoraŭ tiel, svingiĝante iomete tien-reen, interapogante, kisante kaj karesante, unu absorbita en la alia. Kiam ĉiuj pecoj estas ekster lia vido, li trankviliĝas, iras al la fenestro, kies breto subtenas liajn kubutojn; la manoj la kapon; li rigardas sen vidi.
Serene ili ekserĉis siajn vestaĵojn, dume rigardis la aliulan korpon, kiu ne plu havis sekretojn, kaj ili vestis sin, dum iliaj mensoj restis ankoraŭ unu. Ili sciis, ke alvenis la tempo foriri. Ĉar vesperiĝas, la vitro de lia fenestro fariĝas spegulo, kaj li povas vidi sin, kvazaŭ li alrigardus fremdulon. Ne, tiuj peze nigraj okuloj ne apartenas al tiu, kiu li iam estis.
Ŝi serĉis sian sakon nun, dum li rondspuris, ĉu ŝi ion forgesis, kaj man-en-mane ili ekiris tra la koridoro, trans korteton al la strato, kie ili promenis kun la brakoj ĉirkaŭ la aliula talio, kvazaŭ siama ĝemelo, nedisigebla. Lastan fojon li rigardas sian ĉambron kaj rezolute postlasas ĝin, kaj la koridoron, la korteton, iam romantikan, nun torturan. Sur la strato li trenas sin antaŭen, la brakoj pende suben kiel salikaj branĉoj.
Jen ili preterpasis sian restoracion, sian parketon, sian kafejon kaj ŝirmejon por kisado kaj subpalpado, jen ilia cigaredvendejo; la mondo al ili apartenis, la feliĉo paŝis kun ili tra iliaj gemutaj stratoj. Li promenas apatie, rigardas nenion aŭ neniun. Tamen, foje kiam li vidas tro familiaran lokon, li forturnas la kapon, dum lia koro kiel spongo kunpremiĝas, tiel ke larmoj fluas el liaj okuloj.
Malantaŭ la angulo estis la busstacio, kie disiĝos la unueca paro kiel papera folio ŝirita laŭlonge en du duonojn, ĉiuj eroj de la ŝiritaj flankoj sopirantaj la komplementan parton. Unuflanke de la ponto troviĝas la busstacio, aliflanke la fervoja stacidomo. Trene sed firmdecide li suriras la ponton por halti meze de ĝi. Li sentas sin malplena, eĉ ne duono de homo, restas de lia persono nur franĝo, ĉifeto.
Atinginte la angulon, ŝi vidis la ekirontan buson kaj reflekse lasis lin, tamen ne forgesante lastan kison, kaj ekkuris ... Li rigardis rapide alvenantan trajnon el la malproksimo, kaj ekgrimpas sur la parapeton ...
De malantaŭ kamioneto alvenis aŭto, kiu lanĉis ŝin en la aeron ... li kriegis... ... kiam la trajno alproksimiĝis sufiĉe, li ĵetas sin en la aeron, sen krio. Li nur flustras ŝian nomon, certa ke tuj, ili estos kunaj denove.
