LA LEGENDO PRI LA PREĜEJO DE SANKTA ANA
Kara homo, dum serena somera nokto iru al la Malnovurbo de Vilnius, kiam la luno naĝas sur la dormanta urbo, kiam malhelaj ombroj kovras la stratojn,multegon spertintajn dum jarcentoj, kiam en lunlumo brilas la turoj de preĝejoj kaj silentas nigraj kastelmontoj transe de Vilnia (tradukista noto: enflurivero de la pli granda rivero Neris en Vilnius). Rapide fluas akvo en Neris, sed pli rapide fluas tempo. Pereas imperioj, eroziiĝas reĝaj tronoj kaj ostoj, sed ĉi urbo daŭre staras kaj la horloĝo de la sonorilturo de la Katedralo sur la placo senlace nombradas ĝiajn horojn. Kaj nun, kiam ĝi lante batas la mallongajn noktajn horojn, iru ni malsupren laŭ la Kastela strato. Silentas domoj, palacoj, silentas stratŝtonoj. Jen maldekstre staras la preĝejo de Sankta Johano, la luna oro fluas sur ĝian ondantan frontonon kaj ĉe la absido milde, kvazaŭ rivera meandro kurbiĝas la strato. Jam videblas la turo de la Kastelo, fleksiĝis la peziĝinta pro nokta roso la trikolora standardo. Strateto maldekstren, strateto dekstren, flagras la lanterno en la strateta arko. Ni turnos ĉi tien. La streta Kastela strateto meandras tra senfenestrajn murojn, la pordegoj en la kortojn estas fermitaj, mallumas la duobla tegmento de la palaco de Olizaroj, jen estas la domo, en kiu antaŭ longa tempo loĝis Adam Mickiewicz.
La strateto finiĝas, transformiĝante en malgrandan triangulan placon. Dekstras grandega kruta tegmento de la preĝejo de Sankta Mikaelo kaj antaŭe, rekte ĉe Vilnia, kies plaŭdado aŭdeblas en la silento de la somera nokto, suprenleviĝas severaj, seriozaj muroj de la Bernardana preĝejo. Flugetas foren la nuba ombro, plilumiĝas paciĝintaj ĉeriveraj arboj. La sonorilturo de Bernardanoj... Ĉu vidas vi, kiel el mallumo elnaĝas konstruaĵo de mirinda gracieco kaj leĝereco. La streĉita arko de fasado suprenlevas la centran turon, ĉiuj fasadaj linioj, kurbiĝante, tremante kuras supren, kaj ŝajnas, ke ilia movado ne ĉesas sur turopintoj, sed iras supren, pli supren, tien, kien strebadas la homa koro dum longaj jarcentoj. Estas tiom da libero, da leĝereco en tiu supreniro, ke spektante supreniĝas ankaŭ via animo, malpezas en via brusto kaj ekbrilas via spirito. Tio estas la preĝejo de Sankta Anna. Ĝi aspektas tiom malpeza, ke ŝajnas al vi, ke vi prenus kaj metus ĝin sur sian eltenitan polmon. La kurantaj jarcentoj ne aŭdacis tuŝi ĝian belecon, do eĉ hodiaŭ ĝi staras, kia estis konstruita antaŭ pli ol kvarcent jaroj. Rigardu pli atenteme. Ĉu vi vidas? La subo de la fasado estas glata, monotona, nur pli supre ekas la mirinda ludo de linioj. Kvazaŭ alia mano estus transpreninta la krajonon de la arkitekto, ĉu? Sidiĝu kaj aŭskultu.
Ĝuste je la fino de la 15a jarcento vivis en Litovio fama majstro Vaitiekus (elparolu – Vajtjekus). Konstruadis li Diajn hejmojn, konstruis palacojn por la dukoj de ĉi mondo, kaj disfamiĝis la majstro tra la tuta lando.
Sed homaj jaroj kuras tre rapide. Ne sukcesis li eĉ ĉirkaŭrigardi, kaj jen –blankiĝis liaj tempioj, jam tute neatendite ektremadis la mano, ne sufiĉe akra ekestis la rigardopovo. Ankoraŭfoje bedaŭris la majstro, ke Dio ne donis filon al li. Nur unusola filino Marija kreskis bela kaj rekta kvazaŭ tilio. Sed ne virina okupo estas konstrui kastelojn kaj preĝejojn. Al kiu estos transdonindaj la sekretoj de lia metio, kiu plenumos liajn intencojn, kiu daŭrigos lian genton kaj famon?
Laboris kun li juna submajstro Jonas. Vigla, observema kaj prudenta fraŭlo. Unufoje, levinte la okulojn de la desegno, ekvidis la majstro ilin ambaŭ antaŭ si, ruĝiĝintajn, sinĝenajn, timemajn. Ne kontraŭstaris la majstro, benis ilian unuiĝon. Verŝajne tia estis la Dia volo. Kia estis ĉies ĝojo, kiam baldaŭ naskiĝis bela kaj forta nepo. Rektiĝis la kurbiĝinta dorso de la majstro – jen estas, kiu transprenos la talenton kaj famon de Vaitiekus, jen kiu daŭrigos liajn laborojn!
Neatendite la majstro ricevis la mendon de la plej fama persono, la reĝo, la Granda Duko de Litovio – konstrui la preĝejon de Sankta Anna. Ektremis lia koro, ĉar antaŭsentis li, ke tio estos la lasta laboro en lia vivo. Kaj ekrevis li konstrui tian preĝejon, ke multegaj generacioj miru pri lia talento kaj menciadu lian nomon. La preĝejo devas postvivi multajn jarcentojn. Fortika, serioza, fiera.
Dum multaj noktoj flagris kandela lumo en la fenestro de la majstro, kuradis senlace sur la papero plumba krajono. Kaj la rezulto ne estis taŭga, ne estis. Neelteninte, ankaŭ bofilo ĵetadis rigardojn al la desegnaĵo.Unu vesperon, kiam ĉiuj jam dormis, kiam la urbaj pordegoj estis ŝlositaj, li iris en la ĉambron kaj diris:
- Patro, vi ĉiam penegas, penegas. Kial vi bezonas tiujn pezajn, fortikajn formojn? La preĝejo devas esti malpeza kiel homa penso, kiu strebas alten al la Dio. La turoj devas ŝvebi en la bluo de la ĉielo kiel revo kaj same kiel la homa revo ĝi samtempe devas neniel forŝiriĝi de la tero.
La bofilo prenis krajonon, folion de papero kaj rapide ekdesegnis.
- Jen. Longe mi pensis kaj cerbumis. Por kio estas tiu grandiozeco? Estu ĉio malpeza, gracia, malforta kvazaŭ la homa vivo sur ĉi tero. Kaj kvazaŭ la homa animo leviĝu tiu malforteco, strebu ĝi alten, alten.Kaj, - daŭris la ekrevinta bofilo, - mi konstruos ĉi preĝejon el tridek tri formoj de brikoj, tiom da formoj, kiom jaroj vivis surtere Jesuo Kristo, nia Sinjoro. Kaj la formo de ĉiu briko prezentos unu jaron de lia vivo, kaj...
- Eble vi eldrinkis la grandan kornon da medo, ke tiajn sensencaĵojn vi parolas? Via preĝejo, - la majstro kolere forpuŝis la desegnaĵon, - ruiniĝos post la unua ekterno de bigotino. Gracieco, strebado alten! Sensencaĵo! La Dia domo devas esti fortika kaj eterna, same kiel li mem. Kaj vi ĉi tie desegnaĉis kvazaŭ infano sur sablo.
La bofilo ne cedis. Vort’ post vorto, vort’ ĉe vorto ili tiom ekdiskutis, ili tiom ekkriegis, ke la nepo en la ĉambreto transmure ekploris. Marija alkuris. La maljunulo ekkoleris tute serioze.
- Vi nur aŭskultu, tiu flavbekulo instruas min! Min, al kiu kliniĝis reĝoj kaj dukoj, min, kies konstruaĵoj staras sur la tuta Litova Duklando. Jen, - li ĵetegis sian krajonon, - ekkonstruu, se vi estas tia saĝulo.
- Bone, - subite diris Jonas. Lia vizaĝo estis blanka, la lipoj kunpremitaj, kaj survizaĝe estis tiom da decidemo kaj firma volo, ke eĉ la maljunulo por eta momento trankviliĝis. Sed forestis cedemo en lia karaktero, do li batfermis la pordon kaj foriris.
La bofilo ne detruis la ĝisnunan konstruitaĵon de la bopatro. Elkreskis ampleksa skafaldaro, laboregis masonistoj, laboregis ĉarpentistoj, la bofilo pasigis tagojn kaj noktojn en la konstruejo, tamen la bopatro eĉ ne rigardis tiudirekte. Sidadis li hejme moroza, neparolema, nur fojfoje vizitadis ian ajn drinkejon sur la Kastela Strato. Tie li aliĝadis aliajn maljunulojn kaj ili daŭre grumbladis: kia difektiĝinta estas junularo, kiel ili ne estimas la morojn kaj pliaĝulojn. Li revenadis hejmen eĉ pli kolera, pli moroza. Eĉ la nepa rido ne plu ĝojigis lin. Ĉie li vidis fantomojn de malico, malestimo kaj ĉiam ŝajnis al li, ke ĉiuj mokas lin. Vane provis konsoli lin la filino, vane provis diri interpacigan vorton la bofilo. La bopatro nur demandadis:
- Eble vi jam finis sian konstruaĉaĵon? – kaj aŭdinte, ke ankoraŭ ne, li kontente ridetaĉadis: - Ne finos vi. Vi ankoraŭ venos al la maljuna majstro Vaitiekus, vi ankoraŭ kisos lian manon.
Unufoje la bofilo respondis:
- Jes, mi finis. Nun postrestis nur la deskafaldigo. Kaj la interno atendas.
La maljunulo timskuiĝis, kaptis sian mantelon for de la hoko kaj ek – tra la pordo.
- Kien vi ekas, paĉjo? – provis haltigi lin la filino.
- For de vojo! Tio ne estas afero por virinaĉoj. Ni iru! Montru vian faritaĵon. Ekmirigu maljunan maltaŭgulon.
La majstro kuregis per tiaj longaj paŝoj, ke la junulo apenaŭ sukcesis kunkuri. Antaŭsentante malbonon, Marija urĝe vestigis la infanon, surmanigis lin kaj postkuris la virojn.
La unua haltinta estis la maljuna majstro. Tiam naĝis tra la ĉielo klara aŭtuna luno, same kiel nun, kaj en ĝia opala lumo la spertinta okulo de la majstro eĉ tra la densa reto de skafaldaro ekvidis la konturojn de la nova preĝejo, kaj malbona sento piketis lian koron. En sia tuta vivo li estis vidinta nenion similan. Malpezetaj turoj naĝis en lunlumo kaj ŝajnis ŝanceli antaŭ tuja terfalo. Li faris ankoraŭ kelkajn paŝojn kaj komprenis, ke la vidaĵo estas preĝejo de nekutima beleco. Ĉu lia tuta vivo, lia longa kaj malfacila laborego estis vana? Ĉu vere tiu flavbekulo per sia unua laboro, detruis, forstrekis ĉion, faritan de li, fama majstro Vaitiekus, pro kiu rivalis reĝoj kaj dukoj?
- Ni supreniru, - anhele elparolis li, - supren. Mi puŝetos permane, kaj viaj knabaĉaj turoj disfalos kvazaŭ karta dometo.
Vaitiekus kuregis supren tra skafaldaro. Supreniris ankaŭ Jonas.
- La diablo, la diablo, - anhelvoĉis Vaitiekus, - helpis al vi konstrui la preĝejon. Tio superas homajn fortojn. Helpu la diablo vin ankaŭ nun.
Kaj li frapegis la bruston de sia bofilo.
Tiu kriegis, provis kapti tabulon de la skafaldo. Kriegis ankaŭ Marija malsupre, premante la fileton al sian bruston. La korpo obtuze alfalis malsupren kaj verŝiĝis sur la ŝtonoj la juna sango.
Kaj Vaitiekus kun blanka distaŭzata hararo kuradis sur la skafaldaro provante forpuŝi, surterigi permane unu aŭ la alian turon. Li blasfemadis, pugnominacis al la ĉielo, ploris kaj forŝiradis siajn harojn. Nur sekvontmatene li estis kaptita de homoj. La maljuna majstro estis freneziĝinta. Neniu konas, kie estas lia tombo.
Jen tia estas ĉi malgaja rakonto. Ne efektiviĝis lia aŭguro – la preĝejo de Sankta Anna staras ĝis nun, kvankam ruinigis tiun landon pestoj kaj militoj, furiozis ŝtormoj kaj ventoj, bruegis tondroj kaj lumegis fulmoj. Ĝi staras kaj ĝojigas ĉiun, kies koro kaj animo estas belsentema.